چکیده:
این مقاله به ابعاد مختلف نظریه تجلیات، بهعنوان نظریهای مهم و محوری در
جهانبینی عرفانی، نظر دارد. در این مقاله، ابتدا با اشاره به نظریه وحدت وجود، اقوال مختلف آن
از جمله: وحدت شهود، وحدت در کثرت و کثرت در وحدت، و بویژه وحدت شخصی وجود
بهعنوان خاستگاه نظریه تجلیات، بررسی شده است.مؤلف در ادامه درباره معانی و ابعاد مختلف نظریه تجلیات توضیح داده، نظریه «تجلیات وجودی»
را توجیهگر نظام خلقت در جهانبینی عرفانی معرفی نموده و سپس به تبیین نظریه تجلیات
وجودی از طریق اصطلاحات: «فیض اقدس» ، «فیض مقدس» و «اعیان ثابته» پرداخته است. در
پایان نیز گزارش مبسوطی ازتلاشهای عرفا برای توجیه این نظریه از طریق مسئله «تمثیل» و
«تأویل» ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
"عرفا در بیان نکته فوق، تفاصیل زیادی دارند که در اینجا برای فهم بهتر این مطلب، به تمثیلی که سید حیدر آملی در کتاب نقد النقود ذکر کرده است، اشاره میشود (آملی، 1368، ص684؛ طبیبیان، 1364، ص60): «علم به حقایق اعیان و ماهیات، عبارت است ازعلم خداوند به ذات و کمالات ذاتی و خصوصیات اسمایی خویش.
در این تمثیل، شیشهها در حکم اعیان ثابته و رنگ، شکل و اندازه آنها به منزله آثار و احکام آن اعیان ثابته و نور مانند حقیقت وجود یا تجلی وجود حق و بالاخره نورهای رنگین که با اشکال واندازههای مختلف بر روی دیوار مقابل تابیده میشود، همچون موجودات خارجی دانسته شده است (جامی، بیتا، صص 80-81؛ جهانگیری، 1375، صص 381-383): اعیان همه شیشههای گوناگون بود کافتاد بران پرتو خورشید وجود هر شیشه که بود سرخ یا زرد و کبود خورشید در آن هم به همان رنگ نمود تمثیل مذکور، هم بیانگر چگونگی اصل خلق و ایجاد است، و هم کثرت ظاهری موجودات را توجیه میکند.
این، مثالی است که نشان میدهد چگونه حقیقت واحدی به صورتهای مختلف ظاهر میشود و بدون هیچگونه خللی در وحدت آن، به حسب هر صورتی، حکم و اثری از آن صادر میگردد (صدرالمتألهین، 1378، ج8، ص 88؛ فیض کاشانی، 1360، ص 39): هر لحظه رسد ز عالم روحانی صد نکته به گوش جان تو را پنهانی نینی غلطم که در میان غیر تو نیست خود گویی و خود بشنوی و خود دانی در تمثیل دیگر، وجود مطلق به پادشاه، و وجود عام به وکیل او تشبیه شده است؛ زیرا فیض وجود حق (اجرای احکام پادشاه) اول در وجود عام (از سوی وکیل) ظاهر میشود و از آنجا در قوابل اعیان (دیگر نقاط مملکت) جریان مییابد."