چکیده:
«فریضه» در حدیث «طلب العلم فریضة علی کل مسلم» به معنای واجبی است که
شارع آن را مقرر داشته است. واژه «مسلم» گرچه از باب تغلیب، با صیغه مذکر آمده
است، اما مراد، جنس مسلمان است که شامل زن نیز میشود.
نویسنده با ذکر شواهدی، این دیدگاه را درباره مصداق علم در این حدیث
برمیگزیند که: چون حدیث، در وجوب عینی تحصیل علم ظهور دارد، مراد از آن،
مطلق علوم نیست، بلکه مراد، علوم خاصی است که جنبه تربیتی و هدایتی دارد و
مربوط به اصول و فروع دین و اخلاق اسلامی است.
وی برای اثبات دیدگاه برگزیده و ادعای خود، شواهد هشتگانهای میآورد که
عبارت است از: 1. قراین موجود در حدیث؛ 2. مناسبت حکم و موضوع؛ 3. دیدگاه
برخی از اندیشمندان در معنای حدیث؛ 4. ماهیت علم در روایات؛ 5 . تقسیم علوم
در روایات؛ 6 . آثار علم در آیات و روایات؛ 7. راه تحصیل علم در آیات و روایات؛
8 . نمونههایی از کاربرد علم و عالم در آیات و روایات.
خلاصه ماشینی:
"2. کدام علم؟ سؤال مهم و اساسی، این است که آیا مقصود از «علم» در این حدیث، همه دانشهاست یا دانش خاصی مورد نظر است؟ در این باره دو دیدگاه مطرح است: دیدگاه نخست: با توجه به اینکه از سویی واژه «فریضه» دلالت بر وجوب شرعی دارد و از سوی دیگر، کلمه «کل» برای عموم وضع شده و شمول افراد مدخولش را میرساند و طلب علم را از همه مسلمانان خواسته است، حدیث، ظهور در وجوب عینی کسب علم دارد؛ پس نمیتواند مطلق علم، مراد باشد؛ به گونهای که تمام علوم و دانشها را شامل شود؛ زیرا چنین چیزی، نهتنها لازم و واجب نیست، بلکه امکان ندارد و معقول هم نیست که شارع مقدس از تکتک مسلمانان، تمامی دانشها را بخواهد؛ مثلا آیا دانش ریاضی، فیزیک، شیمی، روانشناسی، جامعهشناسی و...
1. قراین موجود در حدیث چنان که گذشت، حدیث «طلب العلم» در نقلهای متعددی از پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم رسیده است که بررسی و دقت در صدر و ذیل برخی از آنها مدعای ما را ثابت میکند: الف) در الامالی شیخ طوسی و بحارالانوار آمده است: (1) از حضرت علی علیهالسلام نقل شده است که فرمود: از پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم شنیدم که میفرماید: طلب علم بر هر مسلمان واجب است؛ پس علم را از جایگاهش بجویید و آن را از اهلش بگیرید؛ زیرا فراگیری علم، نیکو و طلبش، عبادت و مذاکرهاش، ثواب تسبیح و عمل به آن، ثواب جهاد و یاد دادن آن به کسی که آن را نمیداند، ثواب صدقه دارد و بذل آن به اهلش، وسیله تقرب به خداوند است؛ چون آن علم، نشانههای حلال و حرام و علامت راه بهشت و همدم انسان در وحشت و همراه انسان در غربت و تنهایی و همسخن او در خلوت است..."