چکیده:
وابستگی شدید درآمدهای ارزی کشور به نفت و آسیبپذیری بازار جهانی نفت در اثر بحرانهای سیاسی-اقتصادی،تبانی شرکتهای بزرگ چند ملیتی در جهت اهداف و برنامههای کشورهای عمده صنعتی مصرفکننده نفت و...نگرانی بسیاری از اندیشمندان را برای موقعیت اقتصادی ممالک صاحب نفت دنیا به دنبال داشته است. در گذشتهای نه چندان دور،کشورهای رو به رشد صاحب نفت در جهان،از این ماده حیاتی برای اثرگذاری بر شریان اقتصادی کشورهای مصرفکننده،بهرهبرداری میکردند و به همین جهت از توانایی نسبی برای قیمتگذاری و عرضه نفت برخوردار بودند اما در دهه اخیر نقش«نفت»به عنوان اهرم سیاسی در اختیار کشورهای صاحب آن به تدریج کمرنگتر شد و جهان صنعتی مصرفکننده آن به راهکارها و شیوههای مطمئنی برای صرفهجویی در انرژی،ذخیرهسازی و تا حدودی جایگزینی نفت با برخی از انرژیهای دیگر و...دست یافت. در همین دوران نقش کشورهای عرضهکننده نفت در تعیین قیمت آن به ویژه در دهسال گذشته،ضعیفتر شد.بسیاری از اندیشمندان و برنامهریزان اقتصادی در کشورهای رو به رشد به همین جهت بر موضوع کاهش وابستگی به درآمدهای ارزی حاصل از نفت و تنوع بخشیدن به منابع درآمد ارزی کشور با رشد صادرات غیر نفتی تأکید کردهاند تا میزان آسیبپذیری اقتصادی 2Lکشورهای صاحب نفت از جریانات غیر اقتصادی حاکم بر بازار نفت، تقلیل یابد. در ایران اسلامی،رهایی از اقتصاد تک محصولی وابسته به صادرات نفت،همواره یکی از آرمانهای مقدس بوده و مورد توجه دولتمردان و سیاستگذاران قرار گرفته است.در نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی کشور مجموعه برنامهریزی اهدافی از جمله رشد صادرات غیر نفتی و دستیابی به 17/8 میلیارد دلار درآمد ارزی از صدور کالاهای غیر نفتی مطرح ساخت. شیوهها و راهکارهای مختلفی در دوران اجرای برنامه اول برنامه توسعه صادرات غیر نفتی اعمال شد و ارزش این صادرات از حدود یک میلیارد دلار در سال 1368 به حدود 4/3 میلیارد دلار در سال 1373 افزایش یافت.هرچند که اهداف برنامه درباره میزان درآمد حاصل از صادرات غیر نفتی محقق نشد و در این دوران حدود 12 میلیارد دلار از صدور این کالاها نصیب اقتصاد ملی شد،با این حال،رشد قابل توجه ارزش سالانه صادرات غیر نفتی،بسیاری از برنامهریزان را به کسب درآمد 27 میلیارد دلاری از این نوع صادرات در دومین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی کشور امیدوار ساخته است. با این وصف هنوز صادرات غیر نفتی با موانع جدی روبهروست. در این گزارش اشارهای به این موانع و راهکارهای برنامه اول برای توسعه صادرات غیر نفتی داریم.
خلاصه ماشینی:
"براساس گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران،در نیمه نخست سال جاری 3/5 میلیون تن کالای غیر نفتی به ارزش حدود 3 تریلیون ریال(1/7 میلیارد دلار) به خارج از کشور صادر شد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزن 5 درصد افزایش داشت اما به لحاظ ارزش با 17 درصد کاهش روبهرو شد.
نسبت به سیستم نرخگذاری در پیمانهای ارزی و مدت زمان بازگرداندن ارز حاصل از صادرات غیر نفتی به کشور و فروش آن به نظام بانکی،اعتراض داشتند و اگرچه از سیاست تثبیت نرخ ارز صادراتی از سوی دولت استقبال میکردند و سالها بود که برای ارزیابی صحیح تجارت خارجیشان به آن احتیاج داشتند.
اما تفاوت فاحش میان نرخ ارز بازار آزاد(هر دلار حدود 7000 ریال در اوایل اردیبهشت سال جاری)و نرخ ارز صادراتی(هر دلار 3000 ریال)و تعیین نرخهای بالا در پیمانهای ارزی دو عامل حساس و اثرگذار بر روند صادرات غیر نفتی کشور بود.
نایب رییس اتاق تهران ارزش صادرات غیر نفتی کشور را در سال جاری 3 میلیارد دلار برآورد کرد و گفت:درآمد حاصل از این صادرات در سال جاری نسبت به سال گذشته 25 درصد کاهش مییابد،اما تجار به سیاستهای جدید خو میگیرند و سال آیند این روند تغییر خواهد کرد.
این گروه پیمان ارزی سپردهاند اما ارز حاصل از آن به کشور برنمیگردد،چون آنها برای افراد بیش از 85 سال سن کارت گرفتند و با پرداخت 10 تا 20 تومان در قبال هر دلار صدور کالا به (به تصویر صفحه مراجعه شود) آنها،اقدام به صادرات نمودند.
وی گفت:از ارز حاصل از صادرات برای واردات کالاهای غیر نفتی در مرز با کشورهای آسیای میانه به میزان 200 تا 300 میلیون دلار استفاده شده است."