چکیده:
حدیث و سنت، دومین منبع دینشناسی است که نقش بسزایی در تمام معارف
اسلامی اعم از عقاید، احکام و اخلاق دارد؛ چه اینکه پس از قرآن، بیشترین سهم را
در شناساندن اسلام و شکلگیری و بالندگی علوم اسلامی داشته است.
بدین جهت، محدثان و عالمان اندیشور، تلاش گسترده و تحسینبرانگیزی از
خود در جهت حفظ وحراست از حدیث و سنت نشان دادهاند و در نتیجه آثار
گرانسنگ و ماندگاری از خود به یادگار نهادهاند.
حدیث از گذشته، از جهت سند ومتن با مشکلاتی روبرو بوده است که هر کدام از
این مشکلات میتوانست آن را آسیبپذیر نماید؛ بنابراین برای جلوگیری و
شناخت آسیبها، علومی چون رجال، جرح و تعدیل، مختلف الحدیث و
غریبالحدیث، تأسیس و پایهگذاری شد.
از جمله علومی که مورد توجه خاص شیعیان قرار گرفت، علم رجال وشناخت
راویان حدیث بود که اولین اثر در این موضوع را عبیدالله بن ابی رافع، منشی و
کاتب حضرت علی علیهالسلام نوشته است.
این حرکت علمی در حوزه دانش رجال در دورههای بعد نیز ادامه پیدا کرد و
اندیشمندان شیعی به تکمیل، تهذیب و تنقیح دانش رجال پرداختند و دهها اثر
سودمند و ماندگار با سبکها و روشهای گوناگون از خود به یادگار گذاشتند و غنای
ویژهای به این علم بخشیدند.
خلاصه ماشینی:
"علامه آقا بزرگ تهرانی مینویسد: احتیاج شدید و مبرم به این علم (علم رجال) موجب گردیده است تا عالمان شیعه از همان قرن اول تا به امروز اهتمام ویژهای در تألیف و تدوین کتابهای مخصوص پیرامون دانش رجال و تنظیم و گردآوری اسامی راویان حدیث همراه با ذکر اوصاف (وثاقت و عدم وثاقت) و آثار ______________________________ 1 برای آگاهی بیشتر ر.
و تألیفاتشان که از بعضی، تعبیر به کتب و از بعضی دیگر تعبیر به اصول میشود، داشته باشد؛ ابتدای این امر (آغاز تدوین رجال) بر حسب اطلاع ما در نیمه دوم قرن اول بوده است؛ زیرا عبیدالله بن ابی رافع منشی حضرت علی علیهالسلام اسامی صحابهای را که با آن حضرت در جنگهای جمل، صفین و نهروان حضور پیدا کردند و جهاد نمودند، جمعآوری و تدوین نموده است (آقا بزرگ تهرانی، 1403 ق، ج 10، ص 80).
این قسم از کتابهای رجالی بر دو گونهاند: برخی منحصر در راویان کتب اربعه (کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) میباشند و مؤلف تنها به گردآوری همه کسانی که در سلسله سند روایات کتب اربعه قرار گرفتهاند، پرداخته است؛ مانند: جامع الرواة (آقا بزرگ تهرانی، 1337، ص 429 / همو، 1403 ق، ج 5، ص 54 ـ 56 و ج 10، صص 60، 95 و 145) محمد بن علی اردبیلی (زنده 1110 ق) (اردبیلی، 1403 ق، ج 2، ص 552) و معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (سبحانی، 1415 ق، ص 146 ـ 147 / طلائیان، 1423 ق، ص 291 ـ 292) سید ابوالقاسم موسوی خویی (1277 ـ 1371) و دسته دوم علاوه بر راویان کتب اربعه، کتابهای حدیثی دیگر مانند: علل الشرایع، خصال، امالی مفید، غیبة نعمانی و..."