چکیده:
سلسله مباحث علوم قرآن عهدهدار شناسایی این کتاب الهی است و به مطالعه و بررسی ابعاد مختلف آن میپردازد. از جمله این مباحث، بحث از قسمها و سوگندهای قرآن کریم است که دارای شاخهها و مسائل چندی است و شناسایی جنبههای گونهگون آن پژوهشی همهجانبه را میطلبد.
با رهیافت به عرصه این مبحث و دریافت معالم آن، کلید فهم بسیاری از آیات قرآن در اختیار ما قرار میگیرد و بینشی جامعنگر در کاربرد این اسلوب در قرآن برایمان فراهم میآید که در پرتو آن، فزون بر فهم تفسیر بخشی از آیات این کتاب کریم، توان پاسخگویی به پرسشهایی که درباره اقسام قرآن قابل طرح است، ایجاد خواهد شد.
نگارنده بر آن است که به یاری خدا در گفتارهایی چند، نتیجه جستوجو و درنگ خویش را عرضه دارد، گفتارهایی که از سویی جدا و از سوی دیگر قطعههایی از یک مجموعه است. اینک در نخستین بخش از آن، مقدمهای برای ورود به بحث سوگند در قرآن ارائه میگردد
خلاصه ماشینی:
"سخن در این است که سوگند چه عملی انجام میدهد و چه فرایندی در آن رخ میدهد که موجب تأکید کلام میشود و همچنان که اموری مانند: عهد و پیمان، شهادت و گواهی دادن، و نذر هر کدام دارای ماهیت و وجه تمایزی هستند که آنان را از یکدیگر جدا میکند، حقیقت سوگند چیست و وجه تمایز آن با دیگر امور کدام است؟ این مسأله را علامه طباطبائی بخوبی تشریح کرده، در این باره مینویسد: «سوگند آن است که خبر یا انشا را به چیزی که دارای شرافت و آبروست به جهت ارج و اعتباری که دارد پیوند داده، مقید کنیم، به گونهای که اگر خبر درست نباشد و در انشا، امر یا نهی امتثال نشود، کرامت و شرافت آن چیز لطمه بخورد و باطل شود؛ مثلا وقتی میگوییم: به جان خودم سوگند که زید ایستاده است، صدق این سخن را به شرافت زندگی و عمر خود پیوند دادهایم، به طوری که اگر خبر ما دروغ باشد، عمر ما فاقد شرافت و ارزش شده است.
سوگندهای الهی قرآن که در آن خود خداوند متعال قسم یاد میکند دارای کمیت بیشتری است و از اهمیت بالاتری نیز برخوردار است و تکیه اصلی بحث قسم متوجه آنهاست؛ از این رو در آثار نگاشته شده در بازه سوگند به طور معمول به سوگندهای الهی پرداخته میشود و دیگر سوگندها مورد توجه نگارندگان آنها نیست، بجز آثار اندکی که به این سوگندها اشاره کردهاند؛ همانند کتاب «القسم فی اللغة و فی القرآن» از محمدمختار سلامی.
قسم خوردن جنبه فقهی نیز دارد و به عنوان عمل مکلف احکامی بر آن بار میشود؛ از این رو بحث از سوگند و در مرتبه خاصتر سوگند در قرآن، در گستره علوم ادبی بویژه نحو، علوم قرآنی، تفسیر و فقه جای میگیرد که از آنها با سه بعد: ادبی، قرآنی و فقهی یاد میکنیم و به توضیحی درباره هر یک همراه با اشاره به منابعی از آن علوم که از سوگند سخن گفتهاند، میپردازیم: 1ـ بعد ادبی بارزترین جنبه ادبی سوگند جهت دستور زبانی و نحوی آن است."