چکیده:
یکی از اصول مهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مربوط به تأسیس یک نهاد سیاسی با ترکیب
ویژهای به نام شورای نگهبان است. شورای نگهبان ضامن اسلامیت و نیز پاسدار قانون اساسی محسوب
میشود؛ زیرا با اختیاراتی که دارد، مانع تصویب قوانین مغایر با شرع و قانون اساسی میشود. در این راستا،
نظارت بر قوانین و مقررات یکی از مهمترین وظایف این نهاد به شمار میرود. اما، شورای نگهبان چگونه این
وظیفه مهم را اعمال میکند و در این رابطه از چه اختیارات و محدودیتهایی برخوردار است؟ راجع به این
موضوع سؤالات مهمی وجود دارد که این نوشتار به آنها میپردازد. سؤالاتی مانند: گستره نظارت، الزامی بودن
نظارت، عدم قابلیت تفویض نظارت و جایگاه احکام حکومتی ولی فقیه در اعمال نظارت.
خلاصه ماشینی:
"سؤالی که در این خصوص به ذهن متبادر میشود، این است که آیا نظارت بر تمام قوانین و مقررات با شورای نگهبان است؟ به بیان دیگر، آیا اصل نظارت شورای نگهبان عام بوده و شامل کلیه قوانین و مقررات میشود یا خیر؟ در صورت اخیر، چه مرجعی صلاحیت نظارت دارد؟ برای پاسخ به پرسش فوق، لازم است انواع قوانین را به طور جداگانه مورد بررسی قرار دهیم: 5ـ1) نظارت بر مصوبات مجلس شورای اسلامی تردیدی نیست که نظارت بر مصوبات مجلس شورای اسلامی، با شورای نگهبان است.
» (1) تردیدی نیست که از نظر قانونی شورای نگهبان، میتواند مانع اعتبار یافتن مصوبات مجلس شورای اسلامی بشود؛ اما آیا میتواند قوانین گذشته را ابطال نموده و آنها را بیاعتبار اعلام نماید؟ به تعبیر دیگر، آیا همان طور که وظیفه تشخیص مغایرت یا عدم مغایرت بر عهده شورای نگهبان است، ابطال قوانین و مقررات مغایر نیز با این شورا است؟ اصولا رأی شورای نگهبان مبنی بر مغایر بودن یک قانون با احکام شرعی چه اثری دارد؟ آیا موجب لغو آن قانون خواهد شد؟ در قانون اساسی در این رابطه حکمی نیامده است و به همین دلیل، نمیتوان پاسخی مطمئن به پرسش فوق ارائه نمود.
مطلب مهمی که در این رابطه جای بحث دارد، این است که آیا شورای نگهبان ملزم است که بر تمام قوانین نظارت کرده و همه آنها را بررسی کند؟ به بیان دیگر، آیا نظارت شورای نگهبان تکلیف این نهاد است؟ در پاسخ به این سؤال، باید موارد زیر را جداگانه بیان نماییم: 6ـ1) مصوبات مجلس شورای اسلامی در مورد مصوبات قوه مقننه، بیان قانون اساسی الزام و تکلیف است."