چکیده:
تصوف و عرفان از مهم ترین جریانان های فکری و معنوی اثرگذار بر هنر ایران بوده است. در طریق صوفیه جهت رسیدن به کمال مطلوب، مراتب و مقاماتی وجود دارد که هر یک از عرفا با توجه به مقام معنوی و میزان دریافت خود از طریقت آنها را برشمرده و نامگذاری کرده اند. تصوف از طریق آیین فتوت و جوانمردی به هنر ها و صنایع راه پیدا کرده و از این طریق نفوذ خود را در معماری و به خصوص معماری مساجد نمایان ساخت. یکی از جلوه های ظهور عرفان در معماری مسجد وجود مراتب عرفان در آن است که با مدد از خصوصیت تاویل پذیری معماری می توان هفت شهر عشق عطار را (طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر) با هفت ساختار مسجد (جلوخان، سردر، هشتی، دالان، صحن، گنبدخانه، محراب) که به نوعی حرکت نمازگزار را تا رسیدن به محراب به نمایش می گذارد تطبیق داد.
Mysticism has had a great impact on the Iranian art. In order to reach the most paramount stage in suffism، there are several stages to go through. Each of these stages are defined by different mystics differently. Suffism has even penetrated into industries and art، and this way it was manifested in architecture of mosques. The structure of mosques can be taken as one of the manifestations of mysticism.
خلاصه ماشینی:
نمايش برخي نمودهاي عدد هفت در قلمروهاي مختلف (تنظيم جدول نگارنده؛ منبع مؤيد محلاتي ١٣٣٨) هفت صفت خدا-هفت آية سورة اول قرآن (فاتحه الکتاب )- هفت بار توبه آدم در برابر خدا- مبتلا شدن ايوب به کرم ها به مدت هفت سال - هفـت مرتبه سعي ميان صفا و مروه - هفت بار طواف به دور خانه خدا - هفـت در صفات مبين - هفت سبع - هفت شرط معجزه - هفت بطن - هفت سـلام - هفـت باري تعالي و قرآن رکن نماز- هفت تحليل - هفت قبله - هفت قلعـه خيبـر- هفـت خليفـه - هفت الوان - هفت قلم - هفت خط - هفت مردان - هفت فرشتة ايام هفته - هفت سلطان - هفت کوه هفت پيکر نظامي -هفت وادي عشق عطار- هفـت جلـد جـام جـم رضـا رهنما- هفت اقليم امين احمد رازي - هفت اورنگ جـامي - هفـت حصـار در ادب پارسي و خواجه عبدالله انصاري - هفت منظر هاتفي خرجردي - هفت بند محتشـم تصوف و عرفان کاشاني - مجالس سبعه مولوي - هفت کان شـاه نعمـت الله ولـي - هفـت شاخة اصلي زبان - هفت خط عهد باستان - سـيارات هفـت گانـه - هفـت کنگرة عرش الهي -هفت خان رستم هفت تن اصحاب کهف -هفت شـهر طلسـم نمـرود- دوره هـاي هفتگانـه خروج يأجوج و مأجوج - هفت شين - هفت سين - هفـت خـوان رسـتم - هفت خوان اسفنديار- هفت انتقام - هفت فرشته بزرگ (خدايان آريـايي ) در تاريخ هفت آتشکده (هفت آذر)- هفت هات - هفت امشاسپند- هفت سفر دريـا (در هزار و يکشب ) شهر هفت ديوار افراسياب - هفتواد (شاهنامه )- هفـت پهلوان (شاهنامه ) نت هاي هفتگانه -هفت دستگاه موسيقي ايران - هفت دسـتگاه موسـيقي يونان - هفت دستگاه موسيقي دربـار ساسـانيان (هفـت خسـرواني )- نـي در هنر هفت بند- هفت سيم چنگ - هفت بحر عـروض - هفـت کـاخ شـيطان - (نمايشنامه )-هفت هنر-کاشي هفت رنگ - هفت دري در معماري هفت آسمان -هفت کوکب -هفت گنبد-هفت اقليم - اژدهاي اساطيري - هفت سر- هفت دريا- عجايب هفتگانه - بيوت هفتگانه - هفت روز هفته - در طبيعت هفت بازار- روز هفتم - هفت دور- هفت اختر- هفت هيکل - هفت شهر- آسياي هفت سنگ -هفت رنگ -هفت کوه در اين مجال با توجه به بررسي و جست و جوي مقامات تصوف در معمـاري مسـجد هفت شهر عشق عطار را بر گزيده ايم که مي توان سمبل هاي آن را در معمـاري مسـاجد به نظاره نشست .