چکیده:
در جهانی که امروزه حیات فردی و اجتماعی خویش را در آن سپری میکنیم، چنان پیوندها و ارتباطات
شدت یافته که گویا همه انسانهای موجود در جوامع متعدد، دارای یک فرهنگ و عقیدهاند. در حالی که ما با
انواع مختلف فرهنگها و عقاید و مذاهب و ادیان، اعم از الهی و غیرالهی مواجه هستیم. تا زمانی که این گونه
پیوند و ارتباط میان جوامع انسانی وجود نداشت و افراد با زندگی ساده بدوی، بدون آشنایی با عقاید دیگران
به زندگی خود ادامه میدادند، با این فرهنگ خو گرفتند که حقیقت در عقیده و فرهنگ و مسلک آنها منحصر و
محدود است و هیچ سخنی از کثرت حقایق در میان نبود. در آن روزگار، محور بحث، «انحصار گرایی ادیان»
(exclusivism) و «شمولانگاری» (inclusivism) بوده است.
اما تدریجا این دیوار مرتفع تخریب و برخی از وجوه اشتراک میان ادیان، موجب تحول این بحث شد و
مدتی نگذشت که بحث مزبور جای خود را به موضوع «تکثرگرایی ادیان» داد. این نکتهای است که از بررسی
پیشینه بحث به خوبی به دست میآید.
نکته حایز اهمیت، این است که بحث مزبور در دین اسلام چه جایگاهی دارد و متفکران اسلامی چه
موضعی در قبال آن گرفتهاند. آنچه که در این نوشتار بدان پرداخته میشود، تبیین همین مسأله است.
البته چون سخن در این مقوله بسیار است، هدف نگارنده بر این است که پس از بیان معنی پلورالیزم و
ذکر تاریخچه و مبانی آن به نحو اجمال، دیدگاه سه متفکر بزرگ معاصر را مورد بحث قرار داده و موضع آنان
را تبیین نماید.
خلاصه ماشینی:
"آنان ادعا دارند که در آیات قرآن، تعابیری وجود دارد که به روشنی، حقانیت ادیان را ثابت میکند؛ به عنوان مثال خداوند در قرآن میفرماید: «و ان من اهل الکتاب الا لیومنن به قبل موته و یوم القیامة یکون علیهم شهیدا»(1) یعنی: و هیچ یک از اهل کتاب نیست مگر این که پیش از مرگش به او (عیسی علیهالسلام ) ایمان میآورد و او روز قیامت بر آنها گواه خواهد بود.
این حقیقتی است که پرفسور هانری کربن آن را چنین تبیین مینماید: «مذهب یهود، نبوت را که رابطهای است واقعی میان خدا و عالم انسانی در حضرت کلیم ختم کرده و پس از آن به نبوت حضرت مسیح و حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله اذعان ننموده و رابطه مزبور را قطع میکند و همچنین نصاری در حضرت مسیح متوقف شده و اهل سنت از مسلمین نیز در حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله توقف کرده و تنها مذهب تشیع است که نبوت را با حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله ختم شده میداند ولی ولایت را که همان رابطه هدایت و تکمیل میباشد برای______________________________ 1 - همان، ص 128؛ سید محمدحسین طباطبایی، خلاصه تعالیم اسلام، ص 12.
اندیشه که میان برخی از مدعیان روشنفکری اخیرا رایج شده است که میگویند همه ادیان آسمانی از لحاظ اعتبار در همه وقت یکسانند اندیشه نادرستی است، البته میان پیامبران خدا، اختلاف و نزاعی وجود ندارد و پیامبران خدا همگی به سوی یک هدف و یک خدا دعوت میکنند ولی این سخن به این معنی نیست که در هر زمانی چندین دین حق وجود دارد و طبعا انسان میتواند در هر زمانی، هر دینی را که میخواهد بپذیرد."