چکیده:
خانواده، به عنوان زیربنای حیات اجتماعی و عامل تکثیر نسل از جایگاه ویژه ای برخوردار است. از آن رو که تنظیم خانواده از مسائل مبتلابه جوامع امروزی و دامنگیر اغلب خانواده ها می باشد لازم است کاربرد ابزار و شیوه های متنوع به کار رفته در این زمینه از منظر شرعی و فقهی تبیین شود. تنظیم خانواده، به معنای ارادی کردن تعداد فرزندان و ابعاد خانواده یا به دیگر سخن، همان «کنترل موالید» است، اما به دلیل آنکه اغلب در جهت تقلیل باروری ضرورت یافته، احکام مربوط به آن نیز در همان جهت بررسی و تبیین خواهد شد. مهم ترین مأخذ در تحصیل حکم شرعی مسئله، روایات متعددی است که با موضوع «عزل» از بیانات حضرات معصومین(علیهم السلام) به دست آمده و ادله متقنی بر جواز عزل محسوب می شوند. از این رو، برخی از صاحب نظران برآنند که می توان سایر شیوه های جلوگیری از بارداری را که اساس آن به مانند روش عزل بر مبنای ممانعت از ترکیب نطفه باشد، با رعایت برخی شرایط جایز شمرد. البته علاوه بر شرایط بیان شده، برنامه تنظیم خانواده باید با رضایت و اذن همسر (شوهر) صورت بگیرد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه عمل لقاح و تشکیل نطفه مهم ترین جایگاه را در این دسته از احکام مربوط به تنظیم خانواده دارا می باشد، و ملاک در کاربرد ابزار و شیوه های جلوگیری از بارداری، نحوه عملکرد آنها نسبت به تخمک یا اسپرم و یا تخم لقاح یافته از آن دو می باشد، روش های کنترل نسل را از دیدگاه دیگری نیز می توان مورد بررسی قرار داد.
از بررسی فتاوای فقهای عظام و مطالعه استفتائات ایشان چنین برمی آید که اعمال شیوه های تنظیم خانواده در جهت تحدید بارداری تا پیش از انعقاد نطفه ممنوع نیست و جایز می باشد، مشروط بر اینکه اولا، موجب وارد آمدن لطمه به سلامت عضو نگردد و ثانیا، فساد یا نقص عضو و عقیم شدن دایمی زن یا مرد را در پی نداشته باشد.
(موسوی خمینی، 1381 ش، ص 282) همچنین مقام معظم رهبری در پاسخ به این استفتا که پرسیده بودند: «استفاده از یکی از دستگاه های جلوگیری از بارداری که چگونگی جلوگیری از حاملگی توسط آن تا به امروز معلوم نشده، ولی به عنوان وسیله ای برای جلوگیری از بارداری شناخته شده است چه حکمی دارد؟» اعلام کردند: اگر موجب از بین رفتن نطفه بعد از استقرار آن در رحم شود و یا مستلزم نگاه و لمس حرام باشد جایز نیست.
مبنای فقهی حکم عزل «عزل» قدیمی ترین روش کنترل نسل، از دیرباز برای جلوگیری از بارداری کاربرد داشته است و روایات متعددی از ائمه معصومین(علیهم السلام) در ارتباط با این موضوع بیان شده است، به نحوی که احکام عزل یکی از متفرعات ابواب فقه اسلامی است و در کتب فقهی قدما و متأخران در مباحث نکاح، مورد توجه قرار گرفته است.