چکیده:
در سفرنامه های سیاحانی که در دوره حکومت آق قریونلوها و صفویان از تبریز دیدن کرده اند، توصیفاتی عجیب از مجموعه عظیم شهری در شمال رودخانه مهران رود به میان آمده است که عظمت و زیباییهای بیان شده به ظاهر بیشتر به افسانه پردازی و افسانه گویی شباهت دارد تا بیان واقعیت. تاکنون حوزه شناخت پژوهشگران از این مجموعه که میدان صاحب آباد (میدان تبریز) خوانده می شد و در محدوده آن کاخها و بناهای دوره حکومت آق قویونلوها و صفویان قرار داشت، مختص به اطلاعات کتابخانه ای برگرفته از توضیحات سیاحان گذشته و کلیت فضایی میدان صاحب الامر بود که در دوره قاجار بر روی بخشی از بقایای این میدان ساخته شده است.
این مقاله نتیجه روندی است که از پیش فرضها و اعتماد به نکات مشترک واقع در توضیحات سیاحان و بررسی میدانی و کتابخانه ای شیوه معماری منطقه و شیوه های معماری فرادست (از لحاظ زمانی و مکانی) در دامنه ای از حدود تاثیرگذاری - تاثیرپذیری مداوم است که از معماری فلات داخلی ایران تا معماری ترکستان و آناتولی را در بر می گیرد. نگارندگان به عنوان نمایندگان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی با لحاظ کردن نتایج تحقیقات کتابخانه ای و میدانی شان به عنوان مبنای پی گردیها و لایه برداریها و مرمت سبکی بقایای به دست آمده به نکاتی دست یافتند که از نمونه آنها می توان به بازیابی بقایای ناشناخته ترین دوران معماری ایران بعد از اسلام ایران و حلقه مفقوده و پایه گذار نحوه شهرسازی و معماری وابسته به حکومت در دوره صفویان اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
"نگارندگان این مقاله به عنوان مسؤول مرمت و بازسازی مجموعهء میدان صاحب آباد(صاحب الامر)،این عنصر از مجموعه را به عنوان نقطهء آغازین کار به چند دلیل انتخاب نمودند: الف-مشخص بودن محل اسمی و حدود عرفی آن با توجه به اینکه مسجد بوده و ابعاد کلی آن در ساخت و سازهای دوره قاجار بر روی بنای اصلی تقریبا حفظ شده است.
2-بناهای مهم آذربایجان تا قرن دوازدهم هجری قمری هم به لحاظ زیبایی در دید بصری و هم به خاطر مسایل اقلیمی بر روی سکوی بلندی ساخته میشدند،که از جمله آنها میتوان به مصطبههای دوره ایلخانی زیر بقعهء سید حمزه و مسجد جامع تسوج(در بخش جنوبی با سه متر ارتفاع)و مصطبهء زیر مسجد جامع شبستر که هر سه توسط نگارندگان همین مقاله بازیابی و مرمت شده است و سکوی زیر مسجد کبود و توضیحات سکوی بناهای میدان صاحبآباد و مجموعهء حسن پادشاه توسط سیاحان اشاره کرد.
انجام گمانهزنیها و مرمتهای نگارندگان پیرامون مجموعه و میدان صاحب الامر امروزی در سال 86-1385 بازیایی بقایای کالبد مسجد حسن پادشاه در دورهء آققویونلو و بنایی دیگر از همین دوره زیر مسجد صاحب الامر را دربرداشت؛به همین جهت،با عنایت به گمانهزنیهای فوق امروزه میتوان بصراحت سیمای کلی میدان در دورههای مختلف را بازسازی تصویری نمود و در مسیر احترام به مباحث تاریخی-فرهنگی در دامنهای از زمان در وسعت گذشته تا آینده اقدام به مرمت جامع این مجموعه کرد."