چکیده:
پس از قرن هفتم هجری و با پذیرش تقسیم حدیث به چهار دسته اصلی (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) از سوی بسیاری از فقیهان و محدثان شیعه، برخی از آنان به ارزیابی روایات جوامع حدیثی بر این اساس پرداختند. علامه مجلسی (م 1110 ق) نیز در کتاب مرآه العقول خود، با وجود اذعان به اعتبار روایات الکافی، قبل از پرداختن به شرح متن، کوشیده است با تعابیری غالبا کوتاه، اما بسیار متنوع و گاه ابتکاری، به شیوع متاخران، به ارزیابی تک تک اسناد روایات الکافی بپردازد.
در این مقاله، تلاش شده است تا با دسته بندی این تعابیر مختلف، علاوه بر ارایه آماری از تعداد روایات صحیح، حسن، موثق و ضعیف الکافی، بر اساس مبانی علامه مجلسی، به بیان فواید بررسی تعابیر وی بپردازیم؛ فوایدی که می تواند برای پژوهشگران عرصه حدیث، درایه و رجال، مفید باشد.
خلاصه ماشینی:
"4. در صورتی که علامه،به صورت مردد،مثلا با تعبیر«أو»،دربارۀ سندی قضاوت کرده،اصطلاحی که از درجۀ اعتبار کمتری برخوردار بوده،ملاک دستهبندی حدیث قرار گرفته است؛بنابراین،با تعبیر«حسن أو ضعیف»،حدیث،جزو احادیث ضعیف،دستهبندی شده است و از همیندسته است تعابیری همچون:«حسن أو موثق و إن کان غالب بن عثمان الهمدانی فضعیف»یا«فیبعض النسخ عن مسعدة فالخبر ضعیف و فی بعضها عن سعد یعنی ابن طریف و هو مختلف فیهفالخبر کذلک»که هر دو،جزو احادیث ضعیف،شمرده شدهاند.
9. روایات مضمر،25به دلیل احتمال انتساب حدیث به غیر معصوم،جزو احادیث ضعیف شمردهشدهاند،مانند:«صحیح مضمر و آخره مرسل»یا«مرفوع مضمر و المرفوع إلیه غیر معلوم»،مگر آنکه انتساب حدیث به معصوم را تعیین یا استظهار کرده باشد،مانند:«حسن کالصحیح لکنه مضمر والظاهر أن الضمیر فی قال راجع إلی الصادق علیه السلام»که جزو کالصحیح دستهبندی شده است.
چنانچه علامه،برای سندی،دو احتمال را مطرح کرده و یکی را استظهار نموده،احتمال استظهار شده،ملاک دستهبندی قرار گرفته است؛مثلا:«مجهول باشتراک أحمد والظاهر أنه ابن الیسع الثقة فهو صحیح»،جزو احادیث صحیح شمرده شده است؛همینطور«مجهول بمحمد بن جعفر و فی بعض النسخ مکانه محمد بن یحیی فالخبر صحیحو الأول اظهر»جزو احادیث ضعیف،«ضعیف علی الأشهر موثق علی الأظهر»جزو احادیثموثق،«صحیح علی الظاهر و یحتمل الجهالة للاشتباه فی الکناسی»جزو احادیث صحیح،«مجهول بمحمد بن جعفر و فی بعض النسخ مکانه محمد بن یحیی فالخبر صحیح و الأولاظهر لکثرة روایة محمد بن جعفر عن محمد بن عبد الحمید»جزو احادیث ضعیف،«مجهولعلی المشهور حسن علی الظاهر»جزو احادیث حسن،«مجهول لاشتراک عمر و الظاهر صحته»جزو احادیث صحیح و«حسن أو موثق إلا ان الظاهر ان فیه إرسالا»جزو احادیث ضعیف شمردهشده است."