چکیده:
ولادیمیر پراپ،فولکلورشناس روسی میاندیشید که در بررسی قصه عامیانه باید از اسلوب مطالعاتی علوم طبیعی استفاده کرد.وی معتقد بود که طبقهبندی قصهها حاصل کارهای پژوهشی بسیاری است که در پایان مطالعه به دست میآید،ولی عموم محققان ابتدا موضوع را دستهبندی میکنند،سپس مواد کار را در قالب این طبقهبندی تحمیلی میگنجانند.
پراپ خود به بررسی ریختشناسیک صد قصه از مجموعهای از قصههای روسی پرداخت که آفاناسی یف آنها را جمعآوری کرده بود.وی دریافت که تمامی کارهای موجود در قصه به سی و یک عملکرد محدود میشود.او میپنداشت که در زیر ظاهر آشفته روایات،قوانینی بر زایش و تکامل این نوع قصه حاکم است که باید فرمولبندی شود و این دستاورد آغازگاه علم روایتشناسی به شمار میآید.پراپ برای هر یک از این عملکردها نمادی تعیین میکند و با در کنار هم قرار دادن آنها فرمول نهایی ساخت قصههای پریان را به دست میآورد.
کاربرد مدلهای روششناسی نقد مدرن در ادبیات کلاسیک همیشه با دشواریهایی روبهرو بوده است.این نوشته با توجه به اینکه جزو اولین نمونههای به کارگیری روش ریختشناسی است،سعی دارد علاوه بر آزمایش این مدل در حوزه ادبیات تطبیقی از دشواریهای این کار
در گذرد.مواد کار این نوشته یکی از حکایتهای جامع هزار و یک شب است که افزون بر حکایت اصلی،سه حکایت دیگر را نیز در بر دارد.در تحلیل این حکایت علاوه بر استفاده از نمادهای ریختشناسی پراپ،بنا به مقتضای تحلیل،نمادهای دیگری به آن مجموعه افزوده،و در پایان هم نمودار ریختشناسی حکایت به دست داده شده است.بهکارگیری این روش علاوه بر اینکه آزمونی برای نظریه ریختشناسی به شمار میرود،میتواند با توجه به مدل ساختاری به دست آمده،حکایات الحاقی را از اصلی جدا کند.
خلاصه ماشینی:
"مسألهای که اینجا باید به آن توجه داشت این است که این بسط و گسترش حرکتها به طور متوالی رخ نمیدهد،بلکه ممکن است متداخل شود؛یعنی چند حرکت با هم آغاز،یا گاهی یکی متوقف شود و دیگری ادامه پیدا کند و دوباره این توقف برای حرکت دیگر پیش آید.
آیا آفاناسی یف در اصل،مجموعهاش را براساس شباهتهای مضمونی گردآوری نکرده است؟آیا پراپ به طور ضمنی تحلیل موضوعی(جن و پری)را نپذیرفته است که پس از آن براساس این دستهبندی پیشینی ساخت حکایات را بررسی کند؟پراپ که خود بر پایه این روششناسی سازمان یافته به تحلیل قصه میپردازد در مواردی از طرح خویش در میگذرد؛ مثلا وی در کتابش ضمن برشماری چند همگونگی به همگونگی مبارزه با ضد قهرمان و اجرای کار سخت میپردازد.
)R4 E1 P1-S4 به منظور اینکه در عمل،روش ریختشناسی پراپ روی قصهها آزموده شود،مجموعهای از قصههای عامیانه در نظر گرفته شده است تا چند حکایت از آن بررسی شود.
این درست همان مشکلی است که در تحلیل قصههایی که دستخوش تداخل فرهنگی شدهاند،وجود دارد ولی با عنایت به اشاره پراپ در کتابش به این مجموعه،اولین حکایت جامع19فرعی آن برای ریختشناسی برگزیده شده که چکیدهای از آن میآید:20 حکایت جامعه 1(بازرگان و عفریت) خلاصه قصه: بازرگانی با تجربه 1 را سفری پیش آمد.
10 ساختار حکایت (به تصویر صفحه مراجعه شود) شخصیتها (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار حرکتی (به تصویر صفحه مراجعه شود) ساختار حکایت (به تصویر صفحه مراجعه شود) این حکایت یکی از حکایتهای قدیمیتر و اصیلتر به نظر میرسد(شاید به لحاظ ساختش)که با الگوی پراپ بهتر قابل بررسی است و دستخوردگی کمتری دارد."