خلاصه ماشینی:
آنها که از شعوبیگری در تاریخ اسلام مینالند باید بدانند که شعوبیگری تنها ناشی از ظلم و جور بنی امیه و بنی عباس نبوده است بلکه ریشهای عمیق نیز در تفکر پان عربیسم و تعصب نژادی دارد که علیرغم صدها جمله و عبارت روشنفکرانه و ظاهر الصلاح سرانجام این تعصب جاهلی از پس قرون و اعصار سربرآورده ندا میدهد«کما ان الاسلام نفسه ولید العبقریة العربیة و یدین باعظم منجزاته للعبقریة العربیة» بهگونهای که هرگونه تلاش مؤلف محترم را برای تزکیة «عروبة»از نژادپرستی و تعصب جاهلی نقش بر آب میکند به نحوی که ناگزیر از ادای سخنان متناقض و بیمحتواست مانند اینکه: پس جوهر"عروبت"محدودۀ جغرافیایی و یا زبانی نیست بلکه یک جوهرۀ فرهنگی اجتماعی دارد.
17 البته اینکه مؤلف از فرهنگ و تمدن عظیم اسلامی سخن میگوید برای هیچ مسلمان و حتی غیرمسلمان منصفی قابل انکار و تردید نیست،ولی اینکه عناصر تشکیل دهندۀ این تمدن و فرهنگ عظیم را دین اسلام از طرفی و روح یگانۀ عربی از سوی دیگر میداند به غایت سست و بیبنیاد است.