خلاصه ماشینی:
"از اواسط قرن سوم هجری نهضت سفرنامه نویسی در دنیای اسلام رواج مییابد و زمینه اعتلا را فراهم میسازد، هر چند قبل از آن هم اصحاب اخبار و مغازی و فتوح ضمن گشایش شهرها، اطلاعات مبسوطی ارائه میدادهاند که البته این آگاهیها نه فقط در زمینه جغرافیا بلکه در شناسایی تاریخ شهرهای ایران اسلامی و دیگر نواحی تأثیر بسزا داشته است.
نکاتی در منقصت کتاب با آنکه آثار البلاد زکریای قزوینی از منابع گرانقدر جغرافیای ایران و جهان اسلام است اما چند نکته را نمیتوان اغماض نمود: 1)در عصر نویسنده اکثر شهرهای ایران و سرزمینهای قلمرو حکومت اسلامی علی رغم اعتساف و ظلم حاکمان و زمامداران از شکوه و عظمت و آبادانی برخوردار بوده است.
مؤلف با آنکه در ذیل بسیاری از شهرها از عجائب و غرائب آن بلاد هم یاد میکند و از دانشمندان و عالمان بنام آن شهرها سخن میگوید، اما نوعی تاریخ گریزی در نوشتههای او پیداست، مثلا از وضعیت فرهنگی و یا دینی شهرهایی که خود موفق به دیدار آنها شده ذکری به میان نمیآورد و حتی المقدور جانب احتیاط را روا میدارد.
با آنکه عصر که زکریای قزوینی میزیسته عصر احتجاجات فکری و فرهنگی بوده و مذهب تشیع از بالندگی نسبی در بعضی از شهرها برخودار بوده اما از کنار همه جریانات بیخبرانه میگذرد مثلا در وصف شهر بیهق(سبزوار)فقط به ذکر نام امام ابوبکر احمد بیهقی کفایت میکند(ص 111)در حالی که بیهق از دیرباز حصن حصین شیعیان بود و به پاس حمایت از ولایت و خاندان اهل بیت چند مصائبی را تحمل ننموده است."