چکیده:
سکولاریسم و سکولاریزایسون دو واژه با بار معنایی خاص خود هستند که میتوان از
موقعیت کنونی این دو با تعبیر «مبهم» یاد کرد. به کارگیری این دو واژه در ایران
معاصر بر ابهام ذاتی این دو افزوده است. نوشتار حاضر تلاشی در جهت ابهامزدایی از
دو واژه سکولاریسم و سکولاریزاسیون و شفاف سازی معنایی این دو است.
نخست تاریخچه طرح ایده سکولاریزاسیون در ایران معاصر بررسی و پس از آن به برابر
نهاد صحیح برای دو واژه سکولاریسم و سکولاریزاسیون پرداخته میشود. هم چنین
پیشنهاداتی برای بررسی علمی این دو عرضه میگردد.
سکولاریسم، علاوه بر مباحث معنایی، به مثابه یک نظریه سیاسی نیز در ایران معاصر
مورد توجه قرار گرفته است. هم چنین به سکولاریسم و سکولاریزاسیون به منزله مدل
تحلیلی برای تحولات کشور اشاره میشود.
در تلاش برای راهیابی به هسته اصلی معنای سکولاریسم و سکولاریزاسیون تحلیلی از
دیدگاه ماکس وبر در این باره ارائه شده است. آن گاه به عنوان یک مورد مشخص و برجسته
از موضوعاتی که ممکن است تحت شمول سکولاریسم و یا سکولاریزاسیون قرار گیرند به دین
و سیاست و نسبت این دو با یک دیگر پرداخته میشود. بنابراین نوشتار حاضر درآمدی بر
مباحث ضروری و گسترده در باب سکولاریسم و سکولاریزاسیون است.
خلاصه ماشینی:
"10 شاینر سابقه تاریخی واژههای سکولاریسم و سکولاریزاسیون و بار معنایی این دو را این طور جمعبندی میکند: واژه انگلیسی سکولار ]Secular[ مشتقی است از کلمه لاتین سکیولام ]Saeculum[ که به معنای نسل یا یک دوره، یا روح دوران به کار میرفت وگاه بر طول یک دوره نیز دلالت داشت.
براساس این دوگانه، و با تقریب و تسامح، صورتها و تعابیر گوناگون در آثار و حوزههای پژوهشی وبر، در این نمودار طبقه بندی شده است: : حوزه پژوهشی دوگانه تقریبی مفاهیم جامعهشناسی عقلانیت ارزشی عقلانیت هدفمند جامعهشناسی اقتصادی و جامعهشناسی حقوق عقلانیت ماهوی عقلانیت صوری جامعهشناسی سیاسی کاریزما (نظامهای سنتی و کاریزماتیک) عادی و روزمره شدن(نظام عقلانی (قانونی - بوروکراتیک)) جامعهشناسی دین به کارگیری عقلانیت هدفمند، محاسبه و بوروکراسی به خدمت عقلانیت ارزشی براساس دگم آموزه تقدیر و رستگاری و شیوه ریاضت کشی این جهانی سپردن عرصه به عقلانیت هدفمند بوروکراتیک و درآمدن به قفس آهنین جامعهشناسی هنر هنر در خدمت مذهب هنر مستقل و عقلانی یا عقلانیت هنری جامعهشناسی تکنولوژی تکنولوژی در خدمت ارزش عقلانیت تکنولوژی سیاست اخلاق اعتقاد اخلاق مسئولیت دانش ارزش ناشی از ایمان دانش ابزاری صرف نظر از ارزش گذاری روششناسی علوم اجتماعی دین، ایمان، ارزش دانش با توجه به دو نوع عقلانیت مذکور، با تسامح میتوان تحلیل وبر از سکولاریزاسیون را چنین خلاصه نمود: دین و در این جا به طور مشخص کالونیسم، با به خدمت گرفتن عقلانیت هدفمند و بوروکراسی، که خود صورتی از همان عقلانیت هدفمند است، سکولاریزه شد؛ یعنی به تدریج عقلانیت ارزشی کالونیسم رخت بربست و جای خود را به تمامی به عقلانیت هدفمند، بوروکراتیک و محاسباتی سپرد و این امر به سکولاریزاسیون همه شئون زندگی انجامید."