خلاصه ماشینی:
"از آن سوی, اگر دین حکمی را که بنابر عقل, عرف, بهداشت و… لازم است, واجب نینگارد و آن گاه دستور بدان مشکلی را در این روزگار پدید نیاورد و عمل به آن برای همگان ممکن باشد, با توجه به معیار مطرح شده, آن حکم می تواند لازم و قانونی شود و افراد مکلف به انجام آن شوند, مانند: مسواک زدن که روایت های زیادی برای حسن آن وجود دارد و تنها به این دلیل واجب نشده که بر امت دشوار می افتد: (قال النبی(ص) لولا أن أشق علی امتی لأمرتهم بالسواک عند وضوء کل صلاة);22 پیامبر(ص) فرمود: اگر سختی بر امتم نبود, آنان را به مسواک زدن در هنگام وضوی هر نماز فرمان می دادم.
محقق اردبیلی, در این عبارت استفاده از شریعت سهله و سمحه را به اوج رسانده و حتی برای شک در مکلف به که همه از احتیاط سخن گفته اند و در مقابل حکم عقل که ذمه مکلف را بریء نمی داند مگر آن که عمل آورده شده مطابق دستور باشد, ایستاده است و این سخن را در همه جا پذیرفتنی ندانسته و در واقع, مکلف را که فرمان یافته تا از میقات محرم شود و خودش عامدانه و عالمانه آن را ترک کرده و فرصت نیز گذشته و دیگر توان بازگشت به میقات ندارد, آن گاه که توبه کند و از کار خود پشیمان شود, به محرم شدن از ادنی الحل و یا حتی از مکه فرا می خواند, زیرا اگر او نتواند از ادنی الحل یا مکه محرم شود, لازم می آید که حج را از این سال تأخیر بیندازد, اما از کجا معلوم تا سال دیگر زنده باشد و راه باز باشد و…؟ این سخن ایشان, راه خوبی را فرا روی محققان و مکلفان باز می کند که در فتوای به بطلان و تکرار و امثال آن, باید همه شرایط را در نظر بگیرند."