چکیده:
ایده«ضرورت بتاته»یکی از مهمترین ابداعات و نوآوریهای شیخ شهاب الدین سهروردی(شیخ اشراق) در تاریخ منطق و تفکر منطقی فلسفی تلقی میشود و عموم منطقدانان و فلاسفه مسلمان بر اهمیت آن تأکید فراوانی داشتهاند.«ضرورت بتاته»به این معنی است که تمامی جهات منطقی ضرورت،امکان و امتناع را میتوان به جهت ضرورت تحویل نمود.در مقاله حاضر نگارنده به نقد و ارزیابی نظر مزبور از دیدگاه منطق موجهات جدید بویژه سیستم QSS کریپکی میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"هر انسانی ضروری(واجب)است که حیوان باشد هر انسانی ممکن است که کاتب باشد هر انسانی ممتنع است که سنگ باشد در موارد فوق اگر بخواهیم جهت قضیه و حکم را آشکار نمائیم(جهت نسبت،جهت حمل)کدام یک از جهات ضرورت،امکان و امتناع را باید جهت قضیه و حکم قلمداد نمود؟ سهروردی معتقد است که«جهت تمامی قضایای صادقی که محمول آنها نیز خود حاوی جهتی باشد، ضرورت است»وی دراینباره همانگونه که در آغاز مقاله ذکر شد مینویسد.
ج)6 تکرار قوی ضرورت7(تک)/تحویل S 5 8(تح S5 تکرار امکان9(تک)/تحویل S4 01(تح S 4 4-ضرورت بتانه و سیستم QS 5 کریپکی همانگونه که در مباحث قبل ذکر شد سهروردی معادلههای زیر را برقرار میداند الف:هر الف ب بضرورت است هر الف ضرورتا ب بضرورت است ب:هر الف ب بامکان(امکان خاص)است هر الف ضرورتا ب بامکان(امکان خاص)است ج:هر الف ب بامتناع است هر الف ضرورتا ب بامتناع است در مورد معادلات مزبور ذکر این دو نکته نیز مهم است اولا براساس عبارتی که در آغاز مقاله از کتاب«حکمة الاشراق»سهروردی ذکر شد درصورتیکه بیان امکان شیئی(یا امکان صفتی)در خارج موردنظر باشد بهتر آن است که این امکان به صورت امکان خاص11و(نه امکان عام)21و به تعبیر سهروردی«غیر ضروری الوجود و العدم»قید محمول(عقد الحمل)قرار گیرد.
1-اگر وظیفه علوم مختلف شناخت اوصاف ضروری،ممکن و ممتنع اشیاء باشد(تعریف سهروردی) این اوصاف بخشی از (res) بود و در انعکاس ذهنی آن به صورت یک حکم این معرفت باید در جایگاه محمول و یا بخشی از آن صورتبندی شود (dere) و در نتیجه جهت حکم(جهت نسبت) تنها همان جهت ضرورت است(ضرورت بتاته) 2-با فرض اینکه جهت موضوع(عقد الوضع)ممکنه باشد(دیدگاه فارابی)از ضرورت بتاته میتوان در حوزه منطق موجهات جدید تفسیر و توجیه روشنی در سیستم QSS کریپکی به دست آورد یعنی در سیستمی که رابطه«دسترس پذیری»یا«اشراف»در جهانهای ممکن دارای ویژگیهای انعکاس،تقارن و تعدی(یا انعکاس و اقلیدسی)باشد."