چکیده:
حجیت و اعتبار عقل چه از منظر برون دینی و چه از منظر درون دینی محل بحث و نزاع بوده است،
نگارنده در این نوشتار، اعتبار عقل را از منظر آیات و روایات مورد بحث قرار داده و جایگاه آن را در اجتهاد
فقهی بررسی نموده است و در پایان پرورش و شکوفایی عقل از دیدگاه اسلام را مطرح کرده و آموزههایی از
آیات کریمه و روایت را در رشد و بکارگیری عقل و مبارزه با هرگونه جمود و رکود اندیشه و فرد مورد بحث
قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"برخی آیات قرآن کریم که به دلالت التزامی بر حجیت و اعتبار عقل دلالت دارند به قرار زیر است: الف) آیات فراوانی که بشر را به تعقل و تفکر و تذکر دعوت میکند، که به گفته علامه طباطبایی در المیزان، به حدود سیصد مورد میرسد؛ ب) آیاتی که از مخالفان اسلام میخواهد برای اثبات ادعاهای خویش اقامه برهان کنند، مانند آیه: «قل هاتوا برهانکم إن کنتم صادقین»(1)؛ ج) آیاتی که برای اثبات معتقدات دینی مانند توحید و معاد و نبوت، به برهان عقلی و فلسفی متوسل میشود؛(2) د) آیاتی که به فلسفه برخی از احکام مانند وجوب نماز و روزه و حج و حرمت شراب و قمار...
برای نمونه میتوان به این مسئله اشاره نموده که چون در زمان گذشته استعمال مواد مخدر مطرح نبوده است، از جانب شارع حکمی در این مورد صادر نشده است، اما با توجه به این که از جهت علمی و عقلی، مفاسد و مضار آن به صورت قطعی کشف شده است، عقل میتواند از این راه، حکم شرعی حرمت استعمال مواد مخدر را کشف نماید.
بر همین اساس، در فقه اسلام، معاملات سفیهانه و غیرعقلایی باطل اعلام گردیده است، اما در مواردی، تشخیص سفهی و غیرعقلایی بودن معامله، نیاز به بررسیهای کارشناسانه و علمی دارد؛ یعنی باید منافع و مضار آن به طور دقیق مورد محاسبه قرار گرفته و برآیند آنها روشن گردد.
در حقیقت میتوان گفت همین که اسلام چنین اختیارات وسیعی را به حاکم اسلامی داده است، به صورت ضمنی و تلویحی، نقش و اعتبار عقل را در این موارد به رسمیت شناخته است."