چکیده:
به منظور فراهم شدن زمینه مناسب برای بحث منطقی درباره تولید دانش باید مبادی تصوریه آن از جمله
مفهوم علم روشن شود. بشر معاصر به امید ساختن بهشت زمینی با تکیه بر شناخت طبیعت و غفلت از پایههای
معنوی تفکر وتمدن به پیش رفت، اما امروزه با توجه به توسعه علوم گوناگون، با بحرانهای بیشماری دست به
گریبان است.
با شکلگیری انقلاب اسلامی و احیای اندیشه پویای دینی، مبانی تازهای برای تولید دانش و تحقق تمدن
اسلامی کشف شد. ازاین رو پرسش از حقیقت علم در نظر قرآن که در این کتاب آسمانی بر آن تأکید فراوان
شده است، ضروری مینماید.
در این مقاله، ضمن شرح نظریه «طرح جامع شناخت در قرآن»، پایهها و پیامدهای علوم جدید نقادی
شده و مبانی و مختصات علم از منظر قرآن که حاصل همنهادی حس و تجربه و ایمان و خرد و تقوا است، تبیین
میگردد.
خلاصه ماشینی:
"البته مبانی خاص قرآنی علوم تجربی ضامن حیات و بقای مبانی مشترک است، چنانکه در فلسفه علم این مبانی مشترک به چالش کشیده شده و راه نجات از بحران تزلزل در مبانی دانش تجربی تنها تمسک به طرح جامع شناخت در قرآن است.
با این همه، چند دسته از آیات قرآن، محدودیتها و نقصهای دانش بشری را بیان نموده است: 1ـ نادانی انسان در امور مربوط به خود: «إن الله عنده علم الساعة و ینزل الغیث و یعلم ما فی الأرحام و ما تدری نفس ما ذا تکسب غدا و ما تدری نفس بأی أرض تموت إن الله علیم خبیر»(3) 2ـ وجود مجهولات در قلمرو ارتباط با جهان مادی و عالم شهادت: «سبحان الذی خلق الأزواج کلها مما تنبت الأرض و من أنفسهم و مما لا یعلمون» در آیات 7 سوره روم، 67 انعام و 8 نحل به جنبههای دیگری از نادانستنیهای بشری اشاره شده است.
البته آیات تکوینی تنها از جهت آیه بودن و ارتباط آن به پروردگار موضوع یقین میباشند، نه از حیث ذات خود؛ مثلا آمدن روز و شب یا رعد و برق آیات قدرت و حکمت و رحمت الهی است اما قوانینی که از ذات این پدیدهها و روابط میان آنها به وجود میآید، همچنین آثار و عوارض آنها میتواند مورد شناخت واقع شود اما این شناخت به صورت ظنیاست نه یقینی و ممکن است این قوانین در دانش بشری دچار تحول شده و یا مورد تکامل قرار گیرد، چنانکه تاریخ علم همین حقیقت را نشان داده است."