خلاصه ماشینی:
"تحقیق کامل دربارۀ این موضوع،مقالۀ مستقلی را طلب میکند،لیکن برای آنکه خوانندۀ گرامی فی الجمله با این بحث مهم آشنا گردد،به طور فشرده آن را یادآور میشویم: معقولات اولیه و ثانویه معقولات که همان مفاهیم و ادراکات کلی هستند بر دو دسته تقسیم میشوند: 1-معقولات اولیه 2-معقولات ثانویه معقولات اولیه مفاهیم ماهوی هستند که از سنخ ماهیات میباشند و به آنها ادراکات حقیقی نیز گفته میشود،این مفاهیم از طریق حواس و قوۀ خیال برای نفس حاصل میشود و داخل در یکی از مقولات دهگانه معروف ارسطویی است.
آنچه بیان گردید فشردهای از بحثهای مفصل متفکر شهید در این باره است ایشان در پایان بحث فرمودهاند: «خواننده محترم باید بداند که این نظر[فقر وجودی]جزء آن دسته نظریات فلسفی است که برای کسی که درست به اصول و مبادی آن آشنا باشد،از یک مسئله ریاضی یقینیتر است ضمنا برای کسانی که فی الجمله مقصود را یافتند و بر راه عقلانی آن که از بررسی انبوه اندیشههای غلطاند از ذهن به دست آمد نیز واقف شدند،جملهای را که مکرر در دو مقاله پیش گفتهایم تکرار میکنیم:«تا ذهن را نشناسیم نمیتوانیم فلسفه داشته باشیم»27.
استاد شهید در این باره بحث گسترده و مشروحی دارند علاوه بر بررسی مثالهایی که متکلمان برای تایید نظریه خود ذکر نمودهاند و نیز علاوه بر بررسی نظریه فیزیکی یاد شده ،از طریق ذهن شناسی و تحلیل اندیشههای ذهنی،مسئله علیت و معلولیت را مورد کاوش قرار داده و تفاوت نداشتن حالت حدوث بقا را در نیازمندی معلول به علت اثبات نمودهاند که نقل این تحقیق حتی به صورت فشرده،از حوصله این مقال بیرون است و ما تنها به نقل مطالبی که ایشان در مورد اهمیت ذهن شناسی و نقش آن در بررسی مسائل فلسفی یادآور شدهاند اکتفا مینماییم."