چکیده:
میان شعر حافظ و کلام غیبی قرآن پیوستگی وجود دارد و این پیوستگی تنها در پیوندهای لفظی و معنایی خلاصه نمیگردد،بلکه در اسلوب بیانی و ساختار زبانی نیز دیده میشود.نوشتار حاضر سعی دارد آثار و نشانههای ساختار زبانی و فنون بلاغی قرآن کریم را در صورت و ساختمان غزلیات حافظ بررسی نمایده موضوعات عمده بحث عبارتند از:شیوه بیان و ترکیب کلام،تنوع موضوع در محور عمودی،تعدد وجوه معانی،صحنههای حیاتمند،ایجاز،هماهنگی حروف و آهنگ بیان و آرایش عناصر متضاد در قرآن و زبان حافظ،تصویرسازی بیانی در شعر حافظ از قبیل:تشبیه،استعاره، تمثیل،ارسال المثل با بهرهجویی از آیات قرآن.
خلاصه ماشینی:
"آنانکه خاک را به نظر کیمیا کنند آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند (حافظ،9631،ص 523) آیا در این خیال که دارد گدای شهر روزی بود که یاد کند پادشاه از او (همان،ص 974) آن حریفی که شب و روز می صاف کشد بود آیا که کند یاد ز درد آشامی (همان،ص 463) در ابیات یاد شده«آیا»نه در معنی استفهام و سؤال،بلکه در مفهوم هنری آن یعنی آرزو و تمنی است که چنین کاربردی از عنصر استفهام را با همان لحن از قول کافران در آیه زیر میبینیم: «قد جائت رسل ربنا بالحق فهل لنا من شفعاء فیشفعوا لنا» (قرآن، اعراف 35)1علاوه بر این نکته،در مصرع اول بیت اول،مسند الیه با موصول آورده شده در موارد متعدد دیگر نیز در لابهلای دیوان به صورتهای مختلف استفاده شده است نشانگر آن است که حافظ در این دست از ساختار زبانی،نظری به نوع کاربرد کلمات موصولی«الذی»و«الذین»در قرآن داشته است؛مثل «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة» (همان،فصلت 03)و همین طور شروع غزلهایی با مطلعهای«یاد باد»و شروع ابیات متعدد دیگر در غزلیات گوناگون با همین عبارت،ارتباط این بافت و ساخت را با کاربرد فعل«اذکر»در آیات متعدد قرآنی به ذهن متبادر میسازد؛چنانکه: یاد باد آنکه نهانت نظری با ما بود رقم مهر تو بر چهره ما پیدا بود (حافظ،9631،ص 313) یاد باد آنکه ز ما وقت سفر یاد نکرد به وداعی دل غمدیدهء ما شاد نکرد (همان،ص 192) یاد باد آنکه سر کوی توام منزل بود دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود (همان،ص 333) یاد باد آن صحبت شبها که با نوشین لبان بحث سر عشق و ذکر حلقه عشاق بود (همان،ص 333) از شواهد قرآنی به آیات زیر اشاره میشود: «و اذکر فی الکتاب ابراهیم انه کان صدیقا نبیا» (قرآن،مریم 14)، «و اذکر عبدنا ایوب اذ نادی ربه انی مسنی الشیطان» (همان،ص 14)، «و اذکر اخا عاد اذا نذر قومه بالا حقاف» (همان،احقاف 12)و همچنین آیات 61،15،45،65 از سورهء مبارکه مریم و آیات 71،54،84 از سورهء مبارکه ص."