چکیده:
تبیین نقش اسباب نزول در تفسیر قرآن و تعیین حوزههای کاربرد آن در فهم معانی آیات است. یکی از دانشهای مورد نیاز مفسّر، علم اسباب نزول است. آشنایی با موقعیّت زمانی، مکانی، فردی و اجتماعی نزول آیهای یا بخشی از آیات، این امکان را به مفسّر میدهد تا حقایق و معارف وحی را در زمینههای پیشینی و مقارن با آن مورد بررسی، تحلیل و نتیجهگیری قرار دهد. از سوی دیگر، اسباب نزول در فهم مقاصد و اسلوب تعابیر قرآن کریم و بهرهوری از اهداف تعلیمی و تربیتی قرآن تاثیر گذار است. سپس نویسنده، به نقش اسباب نزول در نخستین تلاشهای تفسیری پرداخته و معتقد است دو دسته از آیات قرآن، در پرتو شناخت اسباب نزول قابل درکند: آیات متّکی به اسباب نزول، در فهم و ترجمه چون آیه 104 سوره بقره، آیه 42 سوره انفال، آیه 16 سوره نور و... و آیات متّکی به اسباب نزول، در رفع ابهام و برداشت صحیح چون آیه 93 سوره مائده، آیه 33 سوره نور، آیه 10 سوره ممتحنه و...؛ که در مورد هر دسته، آیات متعددی را ذکر کرده و تاثیر شناخت اسباب نزول در تفسیر آن آیات را به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
تنها فرقی که میان لغوی و اصطلاحی تفسیر میتوان یاد کرد، این است که تفسیر در معنای لغوی<FootNote No="72" Text=" برای آشنایی بیشتر با موارد کاربرد واژه «تفسیر» به منابع زیر میتوان مراجعه کرد:ـ ابن فارس، قاموس المحیط، (دفتر تبلیغات اسلامی) / 587ـ سیوطی، الاتقان، (دفتر تبلیغات اسلامی) 2 / 173ـ طبرسی، مجمع البیان، (دارالمعرفة) 1 / 59 ـ احمد جمال العمری، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقصص القرآنی، (قاهره، مکتبة الخانجی) / 16ـ محمّد طاهر ابن عاشور، تفسیر التّحریر و التنّویر، 1/15ـ احمد عمر ابو حجر، التفسیر العلمی للقرآن فی المیزان، (بیروت-دمشق، دارقتیبه) /15 ـ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، (مرتضویه)"/> هر گونه توضیح و تبیین را شامل میشود، در حالی که تفسیر در اصطلاح مفسّران قرآن، به توضیح و کشف مفاهیم الفاظ و مراد آیات الهی اطلاق شده است.
» (بقره / 282) توجّه بدین نکته ضروری است که آنچه به عنوان اصول و قواعد و علوم مورد نیاز در تفسیر قرآن ذکر شد، نه یک مجموعه کامل و به دست آمده از استقرایی تامّ، بلکه گزیده و مجموعهای از اصلیترین ابزار و علوم مورد نیاز است که به ما این امکان را میدهد تا جایگاه «علم اسباب نزول» را در کنار دیگر علوم و دانشهای مورد نیاز در تفسیر قرآن، نمایان سازیم<FootNote No="74" Text=" برای آشنایی بیشتر با «علم تفسیر» میتوان به منابع زیر مراجعه کرد:ـ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، 4 / 194ـ زرقانی، مناهل العرفان، (دارالفکر)، 2/ 4 و 51، 3 / 2.