چکیده:
ابوالکلام از اندیشمندانی است که در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی شهرت
جهانی دارد. در بعد علمی، برخی از دیدگاههای وی از سوی دانشمندان اسلامی پذیرفته
شده است. از آثار وی، تفسیر ترجمان القرآن است که دیدگاههای وی در آن مطرح شده است.
ابوالکلام بر این باور است که برای آشنایی با حقیقت قرآن، باید موانع موجود بر سر
راه رسیدن به آن را برداشت؛ از این رو، برای تفسیر و ترجمة قرآن کریم، به اصولی
قائل است که آنها را در تفسیرش ذکر کرده است.
در این نوشتار، افزون بر استخراج و بیان اصول مورد نظر ابوالکلام در فهم قرآن از
تفسیر ترجمان القرآن، برخی از دیدگاههای او را با عنوان «مبادی استدلالهای قرآن» از
قبیل دعوت به تعقل و تفکر، هدفمندی آفرینش و... بیان میکنیم.
خلاصه ماشینی:
"[3] استدلال بر وجود خدا به عقیدة ابوالکلام، قرآن کریم از راه رحمت الهی، بر وجود خداوند نیز استدلال کرده است؛ چراکه بنا به گفتة قرآن، هر نشانهای در جهان، مصداقی از مصادیق رحمت است و اگر سراسر هستی را «رحمت» فراگرفته است[4] امکان ندارد، کسی که این رحمت تجلی ارادة اوست، وجود نداشته باشد؛ از این رو، قرآن میفرماید: ?و إلهکم إله واحد لا إله إلا هو الرحمن الرحیم...
ابوالکلام آزاد بعد از بیان این مطلب که تصور قرآنی خداوند متعال، تصوری همگانی است، یادآور میشود که فرق اساسی میان تصور قرآنی و تصور سایر ادیان از خدا در آن است که سایر ادیان بین عوام و خواص امتیاز گذاشته و تصوراتی ناسازگار برای این دو گروه ارائه کردهاند؛ در حالی که قرآن کریم تصوری وجدانی از خدای متعال ارائه میکند.
مسلم است که حقیقت قرآن، حقیقتی نیست که بتوان همة ظرایف و دقایق آن را در قالب منطق ارسطویی گنجاند؛ با وجود این، آیا لازمة چنین دیدگاهی آن است که قرآن کریم با آن سازگاری ندارد؟ از دیدگاه ابوالکلام، از دیگر اصول ترجمه و تفسیر قرآن کریم، اصل «عدم وابستگی به تحقیقات علمی» است؛ در حالی که وی «توجه به مقتضیات زمان» را نیز یکی از این اصول دانسته است؛ بنابراین، آیا این دو اصل با هم سازگار است؟ ابوالکلام هیچ توضیحی در این باره ارائه نکرده است؛ از این رو، به نظر میرسد در اصول ترجمه و تفسیر وی، نوعی ناهماهنگی وجود دارد، مگر اینکه برخی از این اصول را تأویل کنیم."