چکیده:
این مقاله، که به عنوان پیام به همایش «ارسطو؛ پلی بین شرق و غرب» ارائه شده، در
چند بخش تنظیم گردیده است: ابتدا به بیان هویت ارسطو و شخصیت فلسفی او و عواملی که
در شکلدهی آن تأثیر داشته، پرداخته است، و به عوامل درونی از جمله نبوغ اندیشه و
طهارت انگیزه، و عوامل بیرونی از جمله مهارت استاد و پرورش شاگردان مستعد در حوزه
فلسفی او اشاره میکند.
آنگاه پس از بیان معیار و عنصر محوری «اسلامی بودن علوم»، به معیار اسلامی بودن
فلسفه میپردازد. در ادامه، سیری اجمالی در فلسفه اسلامی دارد و مراتب گوناگونی
برای صدق وصف «اسلامی» بر فلسفه ترسیم میکند. سپس به بحث عقلانیت در اسلام
میپردازد و نمونههایی از تعقلگرایی اسلامی ارائه میدهد.
در پایان، سیری اجمالی در مکتب ارسطو دارد، نامگذاری فلسفه ارسطو به «مشائی» را
فاقد پیام معرفتی میداند و پس از بیان برخی آراء ارسطو، به نقد آنها از دیدگاه
فلسفه اسلامی میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"اگر از این مرحله پایین آمدیم و وارد مرحله چهارم شدیم و در فضای فلسفه اسلامی به معنای خاص قرار گرفتیم، حوزه خردپردازی عقل برهان مدار وسیع میشود؛ زیرا از یک سو، گذشته از تنها قضیه اولی، یعنی اصل استحاله تناقض، قضایای متعدد بدیهی را داراست و از سوی دیگر، بسیاری از قضایای نظری در طی کنکاشهای مستمره مبین شده و همانند اصول بین، کارآیی دارد و میتواند مبادی تصدیقی برهان واقع شود و از سوی سوم، درباره رهاورد وحی فحص بالغ نموده، امور تعقلی آن را از امور تعبدی جدا نمود و آنچه بیرون از قلمرو استدلال عقلی است، مانند امور جزئی، کیفیت یا کمیت عبادت، زمان پرستش و زمین نیایش و دهها و صدها مطالب فرعی، فقهی و اخلاقی جزئی که از مدار برهانیابی خارج و از دایره دلیلخواهی بیرون است، همگی را با دلمایه قبلی پذیرفت و در فنای آن بارگاه، خضوع محض و انقیاد صرف داشت؛ زیرا مبدأ همه آنها وحی معصوم و مصون است و هرچه را وحی آورد، حق است و صدق، و آنچه قابل تحلیل، تجزیه و ترکیب ماهوی و تعلیل هویتی و وجودی است، همگی را مشخص کرد، آنگاه به تعقل آزاد فلسفی میپردازد و سر آزاد بودن چنین تفکری این است که فلسفه آزاد با حریت خویش مهندسی نمود و کمترین کمک را از هندسهبافی دیگران دریافت نکرد و همین مهندس، بدون استمداد از عمران و مرمت دیگران، معماری بنیان مرصوص خویش را به پایان برد، و هم اکنون بدون کمک از بیگانه به ظریف کاری، مینیاگری، منبت کاری و نقاشی همین کاخ مقرنس خویش میپردازد."