چکیده:
پلورالیزم از جمله مباحث جدید کلامی در حوزه دینشناسی است که در سالهای اخیر در کشور ما نیز پیرامون آن ترجمه تعمق،نقد و حتی چالشهایی رخ داده است.در این راستا، مقاله پیش رو پس از اشاره به زمینهها و علل پیدایش این تفکر،با استناد به آیات قرآن و بعضا روایات اسلامی،ابتدا سعی در اثبات این فرضیه دارد که اسلام علاوه بر قبول ضرورتهای اتخاذ یک رویکرد پلورالیستی،از برخی جهات حتی به سطوحی فراتر از ادعاهای پلورالیزم گام مینهد؛چنانکه ضرورت حفظ احترام دیگران و پرهیز از انحصارگرایی را جزو الزامات رفتاری مسلمانان برمیشمارد.در ادامه،صور قابل قبول و غیر قابل قبول پلورالیزم از دیدگاه اسلام و یا بر مبنای پلورالیزم،در هر دو حال،اعم از آنکه فرد معتقد باشد که نظامهای فکری و عقیدتی از حقانیت یکسان برخوردارند و یا برخی را بر برخی دیگر برتر بداند،این مسأله هیچ تاثیری بر لزوم رعایت اصل همزیستی و احترام متقابل نمیگذارد؛چرا که افراد چنانچه ولو به حقیقت دست نیابند؛اگر این بازماندگی آنان ناشی از قصور و کوتاهی نباشد مطابق هر دو اندیشه اسلامی و پلورالیستی مستحق دریافت پاداش خواهند بود؛گرچه دادن پاداشی افزونتر به کسانی که اتفاقا (*)عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی حقیقت دست یافتهاند نیز بلا اشکال است.
خلاصه ماشینی:
"(سروش، مجله کیان،شماره 40،ص 15) اختصاصات النبی(ص)مورد اشارهء سروش،احکام و تکالیف ویژهای است که در برخی منابع روایی و تاریخی،از جمله در مناقب ابن شهر آشوب(ج 1،ص 142)به آنها پرداخته شده اما این ادعای برون دینی که«ما که بیرون از ادیان میایستیم اگر به مقتضای پلورالیزم رسیدیم باید به آن عمل کنیم»براساس مباحثی که پیش از این مطرح شد، داوری انحصاری عقل نیز آن را ایجاب میکند؛یعنی اگر به مقتضای پلورالیزم رسیدیم، باید به احتیاط یا تخییر عملی و نظری که احیانا همان پلورالیزم است عمل شود و راهی جز آن وجود نخواهد داشت.
(ربانی گلپایگانی،ص 131) علاوه بر این،براساس آیات پیشگفته نیز میتوان گفت:هرچند اسلام کاملتر و در درجه اول است،ولی آیینها و مذاهب دیگر هم دارای حقانیت و بار هدایت و نجات هستند و به حکم ترتب اصولی،اگر کسی به امتیاز و برتری اسلام نرسید و به مقتضی دین و باور یقینی خود عمل نمود،برخوردار از هدایت و نجات و مورد لطف الهی خواهد بود؛مهم آن است که فرد در برابر آن چه حق تشخیص داده تسلیم کامل باشد و انقیاد و اطاعت خویش از حق را نشان دهد:«یوم لا ینفع مال و لا بنون الا من اتی الله بقلب سلیم» (شعراء/89)قلب سلیم به تعبیر لغتشناس معروف قرآن،راغب اصفهانی،قلبی است که از فریب و تباهی برکنار باشد:«المتعری من الدغل»(راغب اصفهانی،ذیل ماد سلم)؛و درصدد فریب خویش و دیگران نباشد."