چکیده:
هر گاه انسان درباره امور دنیایی یا اخروی برای جلب منفعت یا دفع ضرری به کسی متوسل شود و از او درخواست وساطت نزد خدا را داشته باشد میتوان عمل او را شفاعت خواهی و آن واسطه را شفیع نامید. شفاعت دارای دو نوع مختلف تشریعی و تکوینی است. برخی از انواع شفاعت مانند توبه، عمل صالح و ایمان تشریعی در دنیا موثر است و میتواند موجب آمرزش گردد و قسم دیگر آن در قیامت واقع میشود. شفاعت رهبری و تفضلی از اقسام شفاعت به شمار میآیند. البته بخشش الهی از طریق شفاعت هرگز پدیدهای استثنایی در خلقت نیست و همچون سایر عوامل تطهیر در پی پاکسازی دل و روان بندگان خداست. شفیع در واقع با شفاعت خود و با مأموریتی از جانب خدا قابلیتهای موجود در شخص برای بخشوده شدن تکمیل یا تتمیم میکند. از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی تنها گروهی از اصحاب یمین را که از نظر دین و اعتقادات مورد رضایت حق و از نظر اعمال در گرو گناهانشان هستند مشمول شفاعت هستند. شفاعت ضابطهمند نه بر خلاف سنت تغییر ناپذیر خداست و نه مستلزم تغییر علم و اراده خدا و نه اعتقاد به آن مایه تجری مردم بر معاصی میشود.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر آنچه علامه طباطبایی از آیه یاد شده استفاده کرده است، میتوان مطالبی را به صراحت یا به طور تلویحی از آن نتیجه گرفت : یک - اصحاب یمین هنگام این گفتگو _______________________________ [1]- گر چه درباره گروهی که خداوند شفاعت کسی را دربارهشان نمیپذیرد باید گفت هیچ یک از شفیعان نیز از چنین افرادی شفاعت نمیکنند، یعنی آنها مأذون به این کار نیستند.
(همان، ص 279) درباره صاحبان نفوس ساده ملاصدرا معتقد است خدای متعال با فضل و رحمت خود آنها را از عذاب حفظ میکند ولی علامه طباطبایی در این گروه کسانی را قرار میدهد که نه در ناحیه سعادت و نه در جهت شقاوت به فعلیت نرسیدهاند و هنگام مفارقت نفوس از _______________________________ [1]- البته اطلاق عمل صالح به کارها و افعال خیر غیر مؤمن اطلاقی مسامحی و و مجازی است.
آنهایی که از نظر دین و اعتقادات مرضی خدا هستند، خواه اعمالشان نیز مورد پسند خدا باشد و یا نه، اگر اصحاب یمین مرتکب گناه صغیره شده باشد، بدون نیاز به شفاعت خدا آنها را میآمرزد ولی اگر برخی از اصحاب یمین گناه کبیره کرده باشند و این گناهان قبل از قیامت با توبه و ___________________________________ [1]- «یوم نحشر المتقین الی الرحمن رفدا و نسوق المجرمین الی جهنم وردا، لا یملکون الا من اتخذ عند الرحمن عهدا» (مریم، 86) [2]- علامه طباطبایی در شرح این مطلب به آیه زیر استناد کرده است: «انه من یات ربه مجرما فان له جهنم لا یموت فیها و لا یحیی، و من یأته مؤمنا و قد عمل الصالحات فاولئک لهم الدرجات العلی» (طه، 75) حسنات دیگر از بین نرفته باشد شفاعت آن گناهان را مرتفع مینماید (همان، ص 258-257)."