خلاصه ماشینی:
سه نمونه بارز از این نوع کار تراجمی و شرح حال نویسی نخبگان و رجال اندیشه, سیاست و اجتماع در مقدمه (تاریخ بیداری ایرانیان) ناظم الاسلام کرمانی, (سیاستگران دوره قاجار) خان ملک ساسانی و (بازیگران عصر طلایی) خواجه نوری, به خوبی دیده می شود که چگونه به طور کافی, نه اطناب ممل و نه ایجاز مخل, گزارش زندگی تلاش های علمی, اجتماعی آنان را گزارش می دهد و ارتباط فرهنگی نسل بعدی را با نسل های پیشین برقرار می کند.
مگر نه این است که شهید ثانی کتاب (لمعه) را در زندان و خواجه طوسی (اخلاق ناصری) را در تبعید, ملاصدرا (شرح کافی) را در خلجستان قم و جواهر لعل نهرو, (نگاهی به تاریخ جهان) را در زندان و مهندس بازرگان بسیاری از کتاب های خود را در تبعید و حبس نوشته اند؟استاد کتاب را به سان دیگر نویسندگان, الفبایی شروع کرده است; روشی که ابن خلکان, مورخ شهیر علامه مدرسی, محمدعلی تربیت, در پیش گرفته اند.
) مؤلف خاطرنشان می سازد که (هرچند شاه بختیاری, مؤید به تأیید و تقویت الاهی باشد, ولی بزرگ ترین اسباب سعادت و کامکاری آن است که تتبع و استقرای آثار و اخبار سلاطین سلف و پیروی اعمال و احوال اهل مجد و شرف کند, چه:چه ملوک ار نکو نامی اندوختندز پیشینیان سیرت آموختندنویسنده, شرط سروری سلطان را خداترسی و پرهیزگاری و داشتن سلطه باطنی می داند: (هر سعادتمندی که بر مسند خلافت و سلطانی از آفت شرور نفسانی به پناه عنایت رحمانی درآید و در تحسین ملکات نفسانی و تملک زمام قوای غضبی و شهوانی به متابعت انبیا و مشایعت رای روشن و روش ائمه هدا و خلفا گراید, لاجرم آن مرتبه سروری را به وجود او سرفرازی و افتخار بود…)عفت, شجاعت, حکمت و عدالت را اصول اخلاق و ملکات کریمه ای می داند که شرط تحقق خلافت رحمانی است و برای هر یک تعریفی روشن و صریح دارد: (عفت عبارت بود از آن که خردمندی در ملک وجود خود قوت شهوت را به فرمانبرداری حکم شرع و اطاعت عقل با عدل درآورد).