چکیده:
هدف این نوشتار، بازشناسی شیوه بررسی حدیثی علمای قدیم شیعه است، و گشودن روزنه ای برای بازگشت بدان شیوه اصیل، واقع گرا و کار آمد. شیوه ای که نخستین گام آن، کوشش برای دستیابی به متن اصیل است، با راهکارهایی مانند: توجه به ضبط متن، اختلافات متون، قرینه های جنبی، … و در یک کلام، اثبات متن. پیداست که این روش، پیوندی تنگاتنگ با نگره های کتابشناسی داشته است. بدین جهت، مطالعه مقاله دیگر نگارنده: «نگره های کتابشناسی در فهرستهای طوسی و نجاشی»، به عنوان درآمد یا مکمل این نوشته، در فهم این نگرش سودمند خواهد بود. در نگارش این مقاله، از مباحث حدیثی و مبانی رجالی حضرت آیت اله سید احمد موسوی مددی بهره فراوان برده ام، هم چنان که انتشار کتاب ارزشمند استاد دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی (میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری) عزم مرا در مکتوب ساختن این انگاره جزم کرد. هر چند پژوهشهای متعددی در دست است که مصداق این نگاه به منابع حدیثی به شمار می آید، اما برای نخستین بار است که مفهوم این نظرگاه حدیثی/ رجالی تدوین و تحریر می شود. نگارنده چشم به راه نقد عالمانه اهل نظر است و از گفتگوهای راهگشا در این باب استقبال می کند.
خلاصه ماشینی:
"اما اگر بادید کتابشناسی به این مسأله بنگریم،به دو نکتۀ مهم باز خواهیم خورد:نخست آن کهنسخههای متعددی از کتاب/روایت راوی وجود داشته و برخی از اختلافات طرق نشانگراختلاف نسخه بوده،و دیگر این که محدث به نقل از طریق/نسخههای متفاوت پرداخته وچه بسا که روایت موردنظر در نسخهای وجود نداشته یا اختلافی در لفظ و تعبیر متن روایتدر نسخهها بوده و....
به نظر میرسد که اگر روایتی با همان اسناد که در کتابشناسیهای قدیمشیعی برای دفاتر حدیثی اصحاب ائمه ذکر شده روایت شده و یا دست کم به همان راویاعلی که فهرستها به عنوان راوی کتاب از مؤلف معرفی میکنند استناد داده شده باشد،بهاحتمال زیاد از همان اثر مکتوب متقدم سرچشمه گرفته است(البته در موارد بسیاری،فهرستها تنها یک طریق از چند طریق را برای وصول یک کتاب یاد میکنند).
دکتر مدرسی طباطبایی که کتاب خود(میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری)رابر اساس همین نگرش کتابشناسانه تدوین نموده است،کوشیده با جستجو در اسناد روایاتبه پیجویی احادیثی که ریشه در منبعی مکتوب دارند بپردازد،و از این راه توانسته-هرچندبه حدس و احتمال-بسیاری از آنها را به همان کتابها و نوشتارهای اولیه بازگرداند.
{o63o} به نظر نگارنده،کوشش در اثبات متن و دستیابی به ضبط اصیل،به دو مرحله تقسیممیشود: نخست نقد و اثبات متن تا مؤلف ثانوی(مانند شیخ حر عاملی در وسائل الشیعة یا شیخطوسی در التهذیب)که با مقابله،تحقیق و تصحیح نسخههای خطی کهنتر،اصیلتر وصحیحتر میباید صورت پذیرد،نسخههایی که به صورت«وجادة»به دست ما رسیده،هرچند که در برخی از آنها طریق و سند کاتب/راوی به مؤلف قید شده که خود اعتباری برای آننسخههای خطی است."