چکیده:
یکی از نقش مایه ها و انگاره هایی که به صورت مکرر بر روی ظروف کشف شده از تمدن جیرفت وجود دارد، انگاره ی درخت است. این انگاره که با شکل های متفاوت و متعدد آمده، از یک سو با محیط زندگی ساکنان سرزمین ارتا پیوند دارد، و از سوی دیگر، تجسم پاره ای از باورها و اساطیر آن قوم است. تفسیر و تحلیل حقیقی این تصاویر تا زمانی که مدارک بیشتری، به خصوص مدارک کتبی، از این تمدن کشف نشده باشد، غیر ممکن است. با این حال، به دلیل آنکه شالوده ی دانش فعلی ما از ویژگی های این تمدن اعجاب آور، بر پایه ی همین تصاویر شکل می گیرد، تحلیل آن ها اهمیت فوق العاده می یابد. در این گفتار تلاش شده اسطوره ها و باورهای موجود در انگاره ی درخت با بهره گیری از اساطیر شناخته شده ی تصویر درخت مقایسه شوند. نکته ی جالب توجه در این مقایسه، ابداعات و ابتکاراتی است که هنرمندان جیرفتی از خود نشان داده اند. این نوآوری ها احتمالا تنها جنبه ی تزیینی ندارند، بلکه بیان گر پاره ای ارزش های فرهنگی رایج در منطقه در عهد باستان می باشند.
خلاصه ماشینی:
"انگارههای مربوط به درخت با توجه به مفاهیم اسطورهای شناختهشده،قابل جایدهی در انواع زیر هستند: 1-درخت کیهانی 2-درخت زندگی 3-درخت باژگونه 4-مرغزار یا باغ بهشت با تأکید بر این نکته که تحلیلهای ما بیشتر براساس درک شباهت این انگارهها با اسطورههای شناختهشده است و غالبا تفسیرها جنبهی حدس و گمان به خود میگیرند،در ادامه به تفسیر آنها میپردازیم.
شیوهی تبیین و تفسیر نمادین مفاهیم اساطیری مربوط به آن،به همان شکل که پدیدآورندگان آن درک میکردند،اینک در اختیار ما نیست،اما تصویرهایی از این درخت به عنوان رابطهای بین زمین و آسمان،از تمدن ارتا برای ما باقی مانده است.
2-2-و یا میتواند نمادی از ایزد زمین باشد،کما اینکه در اساطیر مصری هم ایزد زمین گاه به شکل گاو مجسم شده است و با این تصور میتوان تصویری که دو شیر را در طرفین درخت و گاو را واژگون در پایین درخت نشان داده است،تصویری از درخت کیهانی و اتصال سه جهان دانست:زمین (که شامل زمین و زیرزمین میشود)و فضای ما بین زمین و آسمان و آسمان که جایگاه بهشت و ایزدان است.
اگر به ریشه داشتن اسطورههای ایرانی در تمدنهای ما قبل خود،و در اینجا به احتمال،در تمدن جیرفت قایل شویم که البته امری دور از انتظار نیست و نمونههای متعددی از آن را میتوان ارایه داد،در این صورت،میتوانیم 12 شاخه را نماد تجلیات دوازدهگانهی خداوند،یا نماد دوازده صورت فلکی و یا نماد دوازده برج سال به حساب آوریم و شاخهی مرکزی یا تنهی درخت را نمادی از زمین بدانیم."