چکیده:
در دوران تاریخی و به ویژه در دورهء اسلامی که منابع و نویسههای تاریخی فراوانی،اعم از تاریخ نامهها،سفرنامهها،تذکرهها و...بر جای مانده،میتوان با بررسی یک اثر مانند یک سازهء معماری در بستر سیاسی و اجتماعی آن برآمده از منابع یاد شده،بدان از چشمانداز دیگری نگریست.اگرچه نباید نارساییهای ذاتی این منابع را همچون غرض ورزیها،دروغ پردازیها،گاه سفارشی بودنها و...از چشم دور داشت.بر همین بنیاد و با واشکافی رخدادهای سیسالهء پایانی دودمان سلجوقیان کرمان(از سال 055 تا 085 هجری)برآمده از تاریخ ارزشمند "سلجوقیان کرمان"نوشته"افضل الدین ابو حامد کرمانی"و تحریر آن از سوی"میرزا محمد ابراهیم خبیصی حسینی"،به عنوان بستر سیاسی و اجتماعی سازهء آرامگاهی به نام"خواجه اتابک"واقع در شهر کرمان،که در کتیبههای آن هیچ اشارهای به تاریخ ساخت و نام سازنده(یا صاحب آن)نشده است،میتوان چنین انگاشت:سازهء مزبور در میان سالهای 555 تا 065 هجری ساخته شده و سازنده یا دستکم صاحب1آن، "اتابک علاء الدین بوزقش"وزیر"طغرلشاه"-هشتمین ملک دودمان سلجوقیان کرمان-میباشد.
خلاصه ماشینی:
"لقب"بیهقی کرمان و پدر تاریخ این سامان"(همان:78 و 75)دادهاند.
کرمان تا همیشه مدیون ایشان خواهد بود و درک تاریخ این سرزمین با آثار ایشان
گره خورده است و این مهم بدون مطالعهء کتب ایشان دشوار و ناقص میباشد.
ابو حامد کرمانی و به تبع آن میرزا محمد ابراهیم،بدین قرار بوده است که وی تنها
محمد"(پسر اتابک بوزقش،که بخش 2-3 این نوشتار به معرفی وی اختصاص
دسترس،دربارهء اتابک علاء الدین بوزقش گردآورد؛بر این پایه،وی مردی بوده
محمد بود و این موید الدین با همهء نفوذ و قدرتی که داشت و رهبری جناح قوی
مردم کرمان نهال مهر و محبت ایشان کشته بود"(محمد ابراهیم،3731:414)و
دومین مرد نامدار این زمان،قطب الدین محمد پسر اتابک علاء الدین بوزقش
آرامگاه خواجه اتابک-که در محلهء کهن و قدیمی شهر کرمان موسوم به
نقوش به کار رفته در این بنا از مواردی است که به خوبی رعایت شده است؛
و در کرمان به خواجه اتابک معروف است و ظاهرا مقبرهء خانوادگی آنان و
قطب الدین محمد"دانسته شده است(اسد الهی،5731:47 و دانشور،1831:83 و
45)با"اتابک قطب الدین محمد"،جای تردید فراوان است و روشن است که
بود که به سال 575 هجری-درست در آستانهء هجوم غزها-به اذن اتابک پسر و
سرکردگی امیر انر به کرمان(ابن اثیر،بی تا:512)در تاریخ افضل هیچ سخنی نرفته است(ر.
شایان افزودن است که با سورث نیز تاریخ بر تخت نشستن بهرامشاه(پسر طغرلشاه را که بلافاصله پس از
(6)-نکتهء مهمی که در اینجا باید بدان اشاره شود،این است که به نام اتابک علاء الدین
این غزها به سال 575 هجری در شمار پنج هزار تن به کرمان هجوم آوردند."