چکیده:
ابن سینا از طریق رابطة علی و معلولی و نبود چنین رابطهای بین نفس و بدن،بقای نفس پس از مرگ را به اثبات رسانده است.ملاصدرا از جهات گوناگون،دلیل او را در این باره ابطال نموده است.با این حال،میتوان گفت،نظریة ابن سینا فینفسه تأملبرانگیز است،تمام اشکالات ملاصدرا نیز قابل ملاحظه است.سهروردی رابطة نفس و بدن را یک امر اضافی و ضعیفترین امر قلمداد کرده،میگوید:با مرگ و فساد بدن،تنها رابطة مزبور از بین میرود،اما خود نفس برای همیشه باقی است و هیچگاه نابود نمیگردد.بر اساس نظریة ملاصدرا ذات و حقیقت نفس همان نشئة طبیعی و مادی آن است که با بدن متحد بوده و با مرگ و نابودی بدن نابود میگردد،اما نشئة تجرد آن همواره باقی است.نه فساد بدن در فساد این نشئه تأثیر دارد و نه کلمة نفس بر آن اطلاق میشود.
خلاصه ماشینی:
"در این فرض،هرچند بدن شرط حدوث نفس است و بدون آن حدوث نفس امکانپذیر نیست،در عین حال،مثبت مدعای ملاصدرا در اشکال مزبور نیست؛زیرا اولا فرض حاضر،طبق مبنایی که ابن سینا در پیش گرفته است،از اساس باطل است؛چون از نظر وی نفس موجودی مجرد به شمار آمده و به هیچ عنوان شرط اعدادی و قوه و استعداد در آن فرض ندارد.
در پاسخ میگوییم،با توجه به پاسخ اشکال پیشین،پاسخ این اشکال نیز آشکار گردید؛زیرا مشروط بودن حدوث نفس به وجود بدن مادی،مستلزم این نیست که بدن،علت اعدادی نفس باشد،تا اینکه گفته شود:تجرد ذاتی نفس با مشروط بودن حدوث آن به وجود بدن،ناسازگار است؛چون همانگونه که گذشت،ابن سینا در عین حال که بدن را شرط حدوث نفس میداند،اساسا علت اعدادی بدن را برای حدوث نفس قبول ندارد،بلکه مراد وی از شرط بودن بدن برای حدوث نفس،این است که ایجاد نفس از ناحیه فاعل مفیض تنها برای تصرف نفس در بدن است تا به کمالات خویش نائل آید؛پس بدون تحقق بدن،حدوث نفس امکانپذیر نیست؛بنابراین،در عین حال که نفس ذاتا مجرد و منزه از هرگونه قوه و استعداد است،حدوث آن به وجود بدن مشروط است(ابن سینا،النفس من کتاب الشفاء،314-315).
از طرف دیگر،مقصود ملاصدرا از عدم بقای نفس پس از فساد بدن،«نفس بما هی مدبر للبدن»است؛یعنی نفس پس از نابودی بدن،به عنوان مدبر بدن و متصرف در آن،صلاحیت بقا را ندارد و ابن سینا نیز چنین سخنی را هیچگاه انکار نکرده است؛زیرا نه تنها ابن سینا،بلکه احدی نگفته است که پس از زوال بدن،نفس به عنوان مدبر بدن عنصری باقی است و اساسا این سخن گفتنی نیست؛چرا که با نابودی بدن،تدبیر آن موضوع و جایگاه خویش را از دست میدهد."