چکیده:
وحدت اسلامی و همزیستی دینی و مسالمت آمیز مسلمانان یکی از اولویت های دینی و از دغدغه های اصلی و همیشگی اهل بیت(ع) بوده است. برای اطلاع دقیق و همه جانبه از این امر لازم است که ابتدا سیره و سخنان آن بزرگان در باب جایگاه، مبانی و محورهای مشترک آن روشن تر شود و البته پرداختن بدان در جای خود ضروری است، اما رسالت این نوشتار تنها گزارش و بررسی چگونگی و راهکارهای رسیدن به این مهم از نگاه امامان شیعه است. پر واضح است که تحکیم وحدت مسلمانان، با توجه به تنوع سیاسی، اجتماعی و فکری جامعه در آن زمان، موضوعی نبود که به صرف سفارش و دستور، بدون عنایت به تبیین ساز و کار عملی رسیدن به آن سامان بگیرد. از این رو، امامان با ارائه راه کارها، برنامه ها و بیان مبانی فکری این فریضه اسلامی، به تقویت و ترویج آن پرداخته و تمامی تلاش خود را در جهت تقویت بنیان های امت واحده اسلامی به کار بردند. این که آنان تا چه اندازه توفیق حاصل کردند سخن دیگری است، اما به طور مسلم همبستگی اجتماعی، و دوری جامعه دینی از تنازعات بی حاصل، می توانست از مهم ترین آثار توجه به تلاش آن بزرگان باشد. شایسته ذکر این که حذف اصل رقابت و اختلاف و تنوع فکری از جامعه نه مطلوب و مدنظر آنان و نه اساسا امری ممکن بود. وظیفه رهبران دینی اقتضا داشت که بسترها و راه کارهای مناسب و لازم برای داشتن جامعه ای سالم، هم دل و همراه، هر چند با اجتهادات و معتقدات فقهی و کلامی مختلف، فراهم آید. امامان وجهه همت خود را به این هدف معطوف کرده بودند. حتی اگر از سخنان فراوان آنان در تأکید بر وحدت و همدلی و پرهیز از تفرقه صرف نظر کنیم، سیره مستمر آنها بر این مبنا استوار بود.
خلاصه ماشینی:
"این گروه اند که خواست خداوند درباره آنان جاری می شود: اگر کسی از آنان را در آتش داخل کند به سبب گناه خود اوست; و اگر از گناه او درگذرد رحمت خدا بر وی شامل شده است (بحارالانوار، ج28، ص15، به نقل از کتاب سلیم بن قیس) البته قابل انکار نیست که چنین ویژگی هایی در میان عده ای از شیعیان و پیروان ظاهری مکتب اهل بیت نیز یافت می شود (برای اطلاع بیشتر از روایات تقسیم مردم در دسته های مختلف رک: مجلسی، بحارالانوار، ج72، ص157و172).
ختم کلام این که اگر بناست از میان گروه های مختلف بشر سرانجام افراد غافل و قاصر در امور مبدأ و معاد که در صورت کشف حقیقت عنادی با آن ندارند و نیز معتقدان به ادیان دیگر که حتی در مراکز تمدن علمی و عملی اند اما از روی تقلید دست از دین منسوخ نکشیده و از باب قطع به خلاف، اسلام نیاورده اند، اهل نجات باشند (معاد از دیدگاه امام خمینی، تبیان، دفتر سی ام، ص323ـ331) و حتی بر اساس پاره ای از احتمالات بار کردن احکام کفر بر کافران کلامی به جحود آنان منوط شده باشد (امام خمینی، کتاب الطهارة، ج3، ص314) داوری مثبت نسبت به خوش عاقبتی (و نه البته نیک اعتقادی) بیشتر پیروان فرق اسلامی که وجه مشترک آنها امت اسلامی است، را نباید بی پایه دانست و نوع اختلاف برداشت آنان را نیز نبایستی در تقابل با حق ارزیابی کرد «و لو شاء الله لجعلکم امة واحدة و لکن لیبلوکم فی ما آتیکم فاستبقوا الخیرات الی الله مرجعکم جمیعا فینبئکم بما کنتم فیه تختلفون» (مائده: 48)."