خلاصه ماشینی:
"از این روچه بسا روی می‌دهد که یک مطلب درچند آیه تمام می‌شود و این بدانمعناست که آن مطلب در چند«واحدخطاب»القا شده است؛بحث‌های کلامیو استدلالی مؤلف دربارۀ چگونگی اثباتمعاد جسمانی و گزارش وی زا برخیکوشش‌های اهل حکمت در تبییناستدلالی و عقلانی این معاد و انتقاد او ازبرخی توضیحات حکما،با این عبارت کهاین توضیحات«با ظواهر آیات و اخبار وکیفیت مغروسه در اذهان متشرعه کاملاوفق ندارد،اگر چه انصاف آن است کهخیلی زحمت کشیده و مجاهدت نموده وتمام مشکوک و شبهات را دفع نموده‌اند»،از نمونه‌هایی است که هم از آگاهی وافرمؤلف در مباحث فلسفی حکایت دارد وهم روش و دیدگاه او را باز می‌شناساند؛همچنین است بحثی مبسوط دربارۀ عذاب دوزخ و خلود در آتش و نقد وی ازنظریۀ ابن عربی در این خصوص؛در یکجا به مناسبت آیۀ{/و لا تلقوا بایدیکم الیالتهلکة/}بحثی تذکاری دربارۀ«تقیه»ولزوم رعایت این قاعدۀ عقلایی-دینیپیش می‌کشد و تأکید می‌کند که«برحسب فرمودۀ حضرت امیر علیه السلامدر نهج البلاغه،خداوند از علما اخذ میثاقنموده است که با طلمه به هیچ وجهتوافق ننمایند،چه رسد به تبعیت ومعاونت که موجب سلب توفیق و انحرافاز طریق هدایت و ترویج شرع خواهدبود».
از مقدمۀ فرزند مؤلف دانستهمی‌شود که ایشان متن تفسیر را ویرایشکرده‌اند و البته،در حفظ شیوۀ نگارشمؤلف و دقت در تطبیق ترجمه با آیاتقرآن،تا آنجا که ممکن بوده،کوشیده‌اندبا این همه از مقایسۀ این چاپ با چاپقبلی چنین فهمیده می‌شود که میزانتغییرات ترجمه آیات بسیار زیاد است وشگفتا که گاه از مقولۀ«شدرسنا»ست:مؤلف دانشمند کتاب در ترجمۀ آیۀ 20سورۀ حدید،به حق واژۀ«کفار»را به«کشاورزان»ترجمه کرده و سپس درتفسیر نیز دلایل این انتخاب را توضیحداده است،اما در ویرایش چهارم،بر جایکشاورزان،-احتمالا به تبع برخیمترجمان قرآن-کفار گذاشته‌اند کهدرست به نظر نمی‌رسد."
(
, 
, 
)
