چکیده:
میرزا هادی سمرقندی (1246- 1309ق/1830- 1891م) از شاعران صاحب دیوان قرن سیزدهم و نیمه نخست قرن چهاردهم قمری/ قرن نوزدهم میلادی در ماوراء النهر است. دوران زندگی این شاعر عزلت پیشه، مصادف با فرمانروایی خانهای قنقرات در خوارزم، منغیت در بخارا، مینگ در خوقند و پادشاهان قاجار در ایران است. درباره زندگی و شعر این شاعر نازک خیال اقوال متناقض، بل نادرستی در منابع مؤلف در آسیای میانه قرن بیست نوشته شده و از این طریق به منابع اندک شمار تالیف شده در ایران نیز راه یافته است. در این مقاله برای نخستین بار، زندگی و شعر میرزا هادی سمرقندی بر مبنای منابع دست اول آسیای میانه، بررسی و تحلیل و در سه بخش تنظیم شده است: 1-مقدمه و پیشینه تحقیق؛ 2-زندگی نامه هادی سمرقندی؛ 3-نقد و بررسی دیوان میرزا هادی.
خلاصه ماشینی:
"معاصران هادی سمرقندی (شاعران و عالمان) هادی سمرقندی ذاتا انسانی عزلتپیشه و انزواطلب بوده و به دلیل روحیة عزلتگرایانه و زندگی زاهدانهاش کمتر در محیطهای ادبی بخارا و سمرقند خودنمایی میکرده است؛ آن گونه که وقتی تصمیم گرفته پس از اتمام تحصیل در بخارا و بعد از چهار سال خدمت در دربار به زادگاهش برگردد؛ خود را برای یک زندگی کاملا آرام و البته در گمنامی آماده کرده بود؛ ازکوچة شهرت گریخته و بینشانی را پاسبان حریم خلوتش کرده بود و عقیده داشت: آسایش دنیا برای جاهلان است و گردون به کام دونان در حال گردش: به آسایش رساند انقلاب چرخ، نادان را ز وضع جنبش گهواره، راحتهاست طفلان را (56) به کام مرد، این گردون دون پرور نمیگردد به غیر از دست زن، چرخ آری، آری در نمیگردد(164) برخلاف هادی سمرقندی، دو تن از شاعران معاصر شاعر در محیط ادبی سمرقند، در محیطهای ادبی بخارا، تاشکند و حتی خجند شناخته شده بودند: عبدالکریم سپندی سمرقندی (1829- 1910م) و سیداحمد وصلی سمرقندی (1870- 1925م) هر دو حضوری فعال در محیطهای یاد شده داشتند و شرح زندگی و نمونة اشعار آنها را میتوان در تذکرهها، سفینهها و بیاضهای اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مشاهده کرد."