چکیده:
این مقاله به بررسی اصالت دو واژه «فیل» و «شتر» در داستان «مرد در چاه»، در دو متن کلیله و دمنه نصرالله منشی (قرن ٦ ق.) و حدیقه الحقیقه سنایی غزنوی (قرن ٦ ق.) می پردازد. مدرس رضوی این مورد را در تعلیقات حدیقه بررسی نموده، اما نگارنده در صدد است تحقیقات ایشان را تکمیل نماید. بعلاوه، برای این کار از تحریرهای مختلف متونی نظیر بلوهر و بوذاسف، کلیله و دمنه و مهابهاراتا بهره برده است. واژه «فیل» در متنهایی که پیش از کلیله و دمنه و حدیقه الحقیقه نوشته شده اند، ذکر شده است، در حالی که این دو متن از «شتر» یاد کرده اند که به نظر نگارنده، نصرالله منشی از سنایی سرمشق گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"نسخه عزام معتبرترین چاپ عربی موجود کلیله ابنمقفع است و در اندک توضیحی که در مورد نسخه بدلها در پایان کتاب داده است، تردیدی در این قسمت متن وارد نیامده: «فالتمست له مثلا فإذا مثله مثل رجل ألجأه الخوف الی بئر تدلی فیها و تعلق بغصنین نابتین علی شفرها...
البته، کتابهایی که به تأثیر از کلیله نوشته شدهاند و عده آنها هم کم نیست، ضبط «شتر» را حفظ کردهاند و این تأییدی است بر نظر ما و تصحیح قریب و مینوی از این قسمت کلیله؛ چرا که این کتابها به قطع کلیله ابوالمعالی را مد نظر داشتهاند، نه حدیقه سنایی را؛ از جمله کلیله قانعی توسی: بدان مردمانی بدین هوش و دینبرو تنگ بود از نهیبش جهانچهی ژرف دید و بدو در فتاد که بود اشتر مستش اندر کمینگریزان شد از پیش او ناگهاندلی پر ز بیم و سری پر ز باد (قانعی توسی، 1358: 3- 82) اینکه این داستان در انوار سهیلی ذکر نشده، ناقض گفتار ما نیست؛ چرا که مؤلفش قسمت اعظم مقدمههای کتاب را به دلخواه حذف نموده و خود مقدمهای بر آن افزوده است.
٨ و نیز در تصحیح انتقادی «دوبلوا» از این قسمت کلیله، «فیل» آمده است که با توجه به آنچه در مورد اعتبار نسخهها گفته شد، چندان صحیح به نظر نمیرسد: « فالتمست للإنسان فی ذلک مثلا و إذا مثله مثل رجل نجا من خوف فیل هائج فألجأه المهرب الی بئر فتدلی فیها و تعلق بغصنین نابتین علی شفیرها...
مهمترین دلیل بر اثبات این مطلب آن است که در کلیله محمد بن عبدالله بخاری نیز ذکری از نام «فیل» و یا «شتر» نشده است، اما ذکر «شتر» در کلیلههای نصرالله منشی و پیروانش- که تا پیش از آن بیسابقه بوده- با توجه به استفاده منشی در برخی از قسمتهای کلیله از آثار سنایی، میتواند نشان دهندة تأثیرپذیری نصرالله منشی از حدیقه الحقیقه باشد."