چکیده:
آنچه در باغ ایرانی واضح می‌نماید هندسه انسان‌سازی است که در کنار طبیعت آن‌چنان زیبا قرار گرفته است که توانسته فضایی دل‌انگیز و مطبوع را برای اقلیم گرم و خشک فلات ایران به ارمغان بیاورد.هندسه در باغ ایرانی یکی از شاخصه‌های مهم در معماری ایران به شمار می‌رود.
از اصول مرتبط با هندسه که معماری ایرانی را زنده نگه داشته است، بهره‌گیری از تناسبات و به تبع آن سلسله مراتبی است که از مؤلفه‌های این اصل می‌باشد؛که انسان را از فضای گرم و طاقت‌فرسای کویر به فضایی فرح‌بخش و دل‌انگیز باغ برای رسیدن به آرامش خاطر رهنمون می‌دارد.این مؤلفه در زمینه‌ی هنرهای اسلامی بسیار حائز اهمیت بوده و نشان از جایگاه آن در شکل‌گیری تفکر اسلامی دارد.
تمهیداتی چون سلسله مراتب دسترسی در باغ ایرانی،احساس قرار گرفتن در فضایی دیگرگونه را برای مخاطب تشدید می‌نماید و در جریان انتقال مخاطب از فضایی به فضایی دیگر دخیل و مؤثر است؛به عبارت دیگر معماری فضای باغ می‌تواند در جریان ارتباط وجود انسانی با مراتب عالیه وجود دخیل و مؤثر بوده و مأمنی امن برای آسایش فرد و درنهایت تسهیل‌کننده‌ی ادراکات معنوی او باشد.
این مقاله ابتدا به تبیین جایگاه سلسله مراتب در معارف اسلامی- ایرانی می‌پردازد تا با ابعاد مختلف آن وضوح بیشتری بیابد و سپس به منظور بررسی یکی از وجوه سلسله‌مراتبی تحت عنوان"سلسله مراتب دسترسی"که به صورت کمی و ظهور تاثیر آن بر فضا به صورت کیفی تعریف می‌شود؛به مطالعه موردی یکی از شاهکارهای باغ‌های ایرانی، باغ شاهزاده ماهان پرداخته است.
حاصل آنکه اصل سلسله‌مراتب در باغ مانند توصیفات بهشت برین هویدا می‌شود که چگونه در باغ ایرانی از فضای عمومی به فضای نیمه عمومی و درنهایت خصوصی می‌رسیم و چگونه این فضاها در تعامل با یکدیگر و درعین‌حال مجزا ازهم طراحی شده‌اند.
خلاصه ماشینی:
از اصول مرتبط با هندسه که معماری ایرانی را زنده نگه داشته است، بهره‌گیری از تناسبات و به تبع آن سلسله مراتبی است که از مؤلفه‌های این اصل می‌باشد؛که انسان را از فضای گرم و طاقت‌فرسای کویر به فضایی فرح‌بخش و دل‌انگیز باغ برای رسیدن به آرامش خاطر رهنمون می‌دارد.
این مقاله ابتدا به تبیین جایگاه سلسله مراتب در معارف اسلامی- ایرانی می‌پردازد تا با ابعاد مختلف آن وضوح بیشتری بیابد و سپس به منظور بررسی یکی از وجوه سلسله‌مراتبی تحت عنوان"سلسله مراتب دسترسی"که به صورت کمی و ظهور تاثیر آن بر فضا به صورت کیفی تعریف می‌شود؛به مطالعه موردی یکی از شاهکارهای باغ‌های ایرانی، باغ شاهزاده ماهان پرداخته است.
در اینجا ابتدا به جایگاه سلسله‌مراتب در معارف اسلامی-ایرانی و در ادامه بعدی از"سلسله‌مراتب"تحت عنوان"سلسله‌مراتب دسترسی" با در نظر گرفتن تاثیر هندسه و لایه‌های فضایی بر آن و اهمیت صورت کیفی آن در ایجاد این بعد پرداخته و سلسله‌مراتب دسترسی(رده‌بندی فضایی)در باغ شاهزاده ماهان بررسی می‌شود.
(تصویر شماره 3) (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر شماره 3-دیوار مشبک در محوطه ورودی (ماخذ:نگارنده) در مورد باغ شازده به نکته دیگری در باب رده‌بندی فضایی باید اشاره کرد و آن فرم پله‌کانی دیوار دور باغ می‌باشد؛که به تبعیت از شیب عمومی باغ ایجاد شده است.
در اینجا نیز اصل رده‌بندی فضایی در ایجاد سلسله‌مراتب ورود(باز،نیمه‌باز و بسته)به خوبی مشهود است؛و هدف معمار را از این اصل که همان ورود پله‌پله به باغ است نمایان می‌کند.
(پژوهیار, 
, 
, 
)
