چکیده:
نماد در پرچم ایران باستان از حیث مفهوم و کارکرد دارای پیشینهای طولانی و مستمر است.هنگامی که ایرانیان در روزگار پیش از تاریخ در جنگها،نبردها،لشگرکشیها و مراسم آئینی از پرچم به عنوان سمبلی که برافراشتن آن، نشانی از پیروزی و غلبه بر دشمن بود،استفاده میکردند،بر روی آن نقوش و تصاویر متعددی در قالب نماد به تصویر میکشیدند.علیرغم اینکه پرچم ایران باستان به عنوان بیانی نمادین که در جهت هویتیابی و مادیت بخشیدن به هدف و غایتی ماورای این جهان مادی،گام بر میدارد،متأسفانه رو به فراموشی است و لازم است این مهم که به نوبه خود اساسیترین بازتاب فرهنگی و اعتقاد اقوام کهن ایرانی محسوب میشود،مورد بررسی قرار گیرد.در این نوشتار،با تکیه بر مطالعات میدانی و کتابخانهای به ارائه مفهوم نماد،پرچشم و سپس پیشینه آن پرداخته شده و بخشی از مهمترین نمادهای به کار رفته در پرچم ایران تا دوران صفویه مورد بررسی قرار گرفته است.باشد با تکیه بر این پژوهش،به کارکرد نماد در زندگی ایرانیان قدیم با بهرهگیری از عناصر طبیعی و مجر دست یابیم.
خلاصه ماشینی:
"در تفکر ایران باستان عقاب مظهر بلندپروازی و نماد آسمان بیپایان بوده و از این گذشته فرکیانی در اوستا به صورت چهرهء مرغی به نام وارغن (Vereghan) که از تیره عقاب،شاهین یا باز است نشان داده شده و بدین ترتیب پادشاهان هخامنشی با بکارگیری این نماد در بیرق و پرچمهایشان فرکیانی که در نظر ایرانیان گرامی، ارجمند و مایه شکوف بوده را به خود اختصاص داده و بدین ترتیب خود را مظهر خداوند در روی زمین معرفی مینمودند(بختور تاش،8431،05).
» عقاب طلایی در باور هخامنشیان،سمبل خورشید بوده است چنانکه بر فراز پرچمهای آنان و بر روی تیرک بیرقها،همواره عقابی زرین وجود داشته که در نور آفتاب تلألو آن صدچندان شده و برق آن چشم دشمن را کور میساخته است که این امر در مورد عقاب (به تصویر صفحه مراجعه شود) @تصویر 81:پرچم با نقش عقاب(مأخذ:نگارنده) زردوزی شده بر پرده پرچمها نیز صدق میکند.
@نماد شیر شیر این مظهر نیرو،شجاعت،غرور و جلال نقشی والا و باارزش در زندگی ایرانیان باستان داشته و نماد دلیری،خشم،اقتدار و صلابت بوده است و از این رو به تصویر کشیدن پیکرهاش بر روی درفشهای آن زمان نشانی از شجاعت صاحب آن درفش بوده است.
اقوام ایرانی که در اعصار گذشته به آئین زرتشتی و سپس اسلام روی میآوردند،بسیاری از نمادهای موجود در آئین و فرهنگ خویش را در پرچم خود به کار میگرفتند که این به کارگیری با مقاصد خاصی همراه بوده است،گاهی در میادین جنگ و کارزار،به نشان فتح و پیروزی و به رخ کشیدن اقتدارشان،زمانی برای نمایاندن شخصیت الهی، آسمانی و معنوی پادشاهان و هنگامی هم به عنوان نشان فرقه یا گروهی مذهبی برای گسترش و ترویج دینشان."