چکیده:
رابطهء ارکان سهگانه معرفت از مباحث مهم معرفتشناسی است.ملا صدرا رابطه علم و معلوم را در مبحث وجود ذهنی مطرح نموده و براساس اصول فلسفه خود معتقد است که حقیقت علم حصول ماهیت و ذات شئی خارجی در ذهن است. علم گونهای از وجود است که قیام صدوری نسبت به نفس دارد.او رابطه علم و عالم را در بحث اتحاد عاقل و معقول تبیین نموده و به اتحاد جمیع اقسام ادراک با مدرک معتقد است،لذا میتوان گفت بحث«وجود ذهنی»و«بحث اتحاد عاقل و معقول»از این نظر در مباحث معرفتشناسی مکمل یکدیگرند.
خلاصه ماشینی:
"الف)نظر ملا صدرا برمبنای قوم:ایشان با توجه به مقدماتی از جمله اینکه طبایع کلی تحت هیچ مقولهای نیستند و با توجه به تقسیم و تعریف حمل اولی ذاتی و شایع صناعی1و همچنین این مطلب که یک امر وقتی تحت مقولهای قرار میگیرد که آن مقوله بر آن شیء قابل صدق باشد و نیز آثار خارجی آن مقوله در شیء بروز نماید،بر مبنای قوم پاسخ را با توجه به اختلاف حمل اینگونه بیان میکند: ما قبول داریم علم کیف نفسانی و ذات و ماهیت در ذهن محفوظ است،اما صدق ذاتیات ماهیات بر آن در ذهن به حمل اولی ذاتی است و کیف نفسانی بودن همین ماهیت موجود در ذهن به حمل شایع صناعی است.
بنابر نظر صدر المتألهین مبنیبر«قیام صدوری صور حسی و خیالی به نفس» میتوان اشکال کرد که با جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا بودن نفس،کمالات علمی در اثر حرکت جوهری نفس تحصیل میشود و در این صورت این پرسش در مورد ادراک اولین صورت حسی و خیالی بهطور جدی مطرح است؛زیرا در حرکت به شش امر نیاز داریم که مهمترین آن،محرک است و محرک نفس کسی است که علت فاعلی علم به شمار میآید و علت فاعلی حرکت علمی هرگز شیء متحرک متعلم نیست.
(ابن سینا،3141 ق: 762) دلیل چهارم:ابن سینا در علم النفس از طبیعیات شفا،پس از بیان دلیل اول،اضافه میکند معنای اتحاد نفس با صورت عقلیه این است که نفس بالفعل صورتی از صور موجودات گردد و چون خود نیز صورتی موجود و بالفعل است،باعث به وجود آمدن دو محذور میشود؛یکی اینکه اجتماع دو فعلیت در یک ذات و حقیقت پیش میآید و دیگر اینکه نفس نمیتواند صورت دیگری را قبول نماید؛زیرا قوه قبول صورت با تحقق صورت به فعلیت رسیده است،درحالیکه میبینیم نفس صورت دیگر را میپذیرد."