چکیده:
برخی روایات موجود در متون دینی، حاوی تعابیریاند که در نگاه اولیه و ظاهری، از تجسیم و تشبیه خداوند سبحان حکایت میکنند. بخشی از این روایات اساسآ سلامت سندی ندارند و با اثبات ضعف در سند، از اصل صدور منتفی میشوند. تأمل عمیق و بررسیهای دقیق و همهجانبه در بخش دیگر نیز، که سند قابل اطمینانی دارند، هرگونه شبهه محتمل را رفع میکنند. روایت منقول از پیامبر 9 که فرمودند: «إن الله خلق آدم علی صورته» از جمله روایاتی است که برخی آن را دلیلی بر صورتمندی و انسانوار بودن وجود مقدس خداوند تلقی کردهاند. هدف از این نوشتار بررسی توصیفی ـ تحلیلی روایت مزبور از لحاظ سندی و محتوایی در منابع فریقین و ارزیابی نظرات متفاوتی است که در تبیین این روایت وارد شده است.
خلاصه ماشینی:
"این نکته در تحلیل جناب سیدبن طاووس و سید شرفالدین قابل توجه و لازم به ذکر است: ایشان با نسبت روایت موجود در صحیحین به یهود و انکار اصل روایت، به طور کلی از این روایت دست شسته و آن را رد کردهاند و هیچ اشارهای به وجود این روایات در منابع اصیل شیعی ننمودهاند؛ ولی ـ همچنانکه بیان شد ـ این روایت از طرق گوناگون، در منابع اصیل شیعی، مانند اصول کافی، عیون اخبارالرضا 7 و التوحید شیخ صدوق آمده و برخی از این روایات نیز از صحت یا وثاقت برخوردارند.
درباره مرجع ضمیر «هاء» نیز سه قول وجود دارد : قول اول این است که ضمیر به «بعضی از بنی آدم» برگردد؛ زیرا پیغمبر بر مردی گذشتند که دیگری را میزد و میگفت: خداوند صورت تو و هر که را شبیه تو باشد زشت کند، در همین حال بود که پیغمبر فرمودند: «اذا ضرب احدکم فلیتق الوجه؛ فان الله تعالی خلق آدم علی صورته.
نتیجهگیری با توجه به مباحثی که گذشت، اگرچه در نحوه صدور روایت مورد نظر از رسول خدا 9، اختلاف نظر وجود دارد، ولی عمده منابع حاکی از آن هستند که صدور روایت به صورت «ان الله خلق آدم علی صورته» بوده است؛ البته اعم از اینکه حضرت رسول این کلام را با سابقه کلامی دیگری فرموده باشند؛ مانند روایت منقول از امام رضا 7، یا اینکه بدون سابقه و به صورت ابتدایی باشد؛ مانند روایت منقول از امام باقر 7."