چکیده:
تعجب در بلاغت و در دستور زبان جایگاه ویژهای دارد.در بعضی از کتابهای بلاغی،آنجا که صحبت از معانی(معانی ثانوی جملات) است،مثلا اغراض خبر یا استفهام،تعجب ذیل این تقسیمبندی و بهطور کلی با مثالهایی از عربی مشاهده میشود.در کتابهای دستور زبان فارسی نیز با توجه به برداشت نویسنده از مقولههای دستوری، تعجب از منظرهای مختلف بررسی شده است:صفت تعجبی،فعل تعجبی،جملهء تعجبی،قید تعجب...و البته در بیشتر موارد بین آنها یکسانی و همخوانی وجود دارد:مثلا همه،«چه»را ذیل صفت تعجبی قرار دادهاند و تنها در بعضی موارد اختلافاتی دیده میشود.این تحقیق،تلاشی است برای نشان دادن ملموستر و عینیتر ساخت تعجب و الگوهای آن در زبان فارسی،عربی و در بعضی موارد مقایسه و تطبیق آن با یکدیگر؛همچنین جایگاه شبه جمله و نقش آن در جملات تعجبی،صوت،تکیه،آهنگ و کاربردهای تعجب و علامت تعجب نیز بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"این تحقیق،تلاشی است برای نشان دادن ملموستر و عینیتر ساخت تعجب و الگوهای آن در زبان فارسی،عربی و در بعضی موارد مقایسه و تطبیق آن با یکدیگر؛همچنین جایگاه شبه جمله و نقش آن در جملات تعجبی،صوت،تکیه،آهنگ و کاربردهای تعجب و علامت تعجب نیز بررسی شده است.
مطالب پراکندهای است که تعریف جامعی ندارد و بیشتر با مثال بیان شده است؛ حال آنکه در زبان عربی مطالب دربارهء تعجب یک دست است؛البته ممکن است این مسأله به این دلیل باشد که تعجب در عربی،بیشتر مربوط به فعل است؛در موارد سماعی و مطلق نیز به معادلسازی روی میآوریم؛اما وقتی بحث از تعجب،به روش قیاسی مطرح میشود، اختلافها چشمگیرتر میشود.
)،جملهای صحیح و مفید ساختهایم؛البته یک مورد در زبان عربی وجود دارد که اسم تعجب،نکره است و در قسمت تعجب مطلق یا سماعی کاربرد دارد نه قیاسی و آن استفاده از«ای کمالیه»است؛7 این بهطور دقیق معادل جملهء فارسی:«او را مرد دیدم،چه مردی!»است.
؛البته در بعضی از کتابهای دستور،این شبه جملهها را قید تعجب دانستهاند؛هرچند به نظر میرسد نمیتوان همهء آنها را قید به حساب آورد؛مگر آنکه-آنچنانکه در صفحات قبل گفته شد-در معنی قید بهکار رفته باشند: «به!شما گمان میکنید هر اقدامی که میشد،برای رفاه حال مردم بود؟!»27 شبه جمله معمولا به صورتهای زیر بهکار میرود: 1-در جایگاه نهاد قرار میگیرد،با حرف اضافه بهکار میرود و متمم میگیرد: «مرحبا به این فهم و درک!»؛28 2-جانشین جملهء پایه است که همراه حرف ربط میآید و جملهء پیرو دارد:ای کاش که هر روز شما را میدیدم!..."