چکیده:
انتقال اسلام از ایران به هند (از مسیر خراسان و ماوراءالنهر) موجب گردید که برنامههای مدارس اسلامی در هند قویا متأثر از
فرهنگ ایرانی باشد. در مقاله حاضر، ادواری که در طول 9 قرن بر این مدارس گذشته، به چهار دوره تفکیک، و جایگاه چشمگیر مؤلفات
و آثار قلمی ایرانیان ـ در رشتههای مختلف ـ در برنامههای مدارس مشخص شده و از مهاجرت دانشطلبان هندی به ایران (در دوره دوم
در پایان سده 9) و مهاجرت دانشمندان ایرانی به هند (خاصه در دوره سوم در سده دهم) به عنوان عامل مهمی برای رواج مصنفات
ایرانیان به عنوان کتابهای درسی یاد شده است؛ و سرانجام تفصیل این گزارش که در دوره چهارم دو برنامه درسی جداگانه، به وسیله
کسانی طراحی شد که شجره نسب علمی آنان به علمای ایران میرسید و با کتابهای ایشان تعلیم گرفته و متأثر از آراء و نوشتههای آنان
بودند و از همین روی در هر دو برنامه یاد شده، و کتابهای ایرانیان جایگاهی در خور داشت.
خلاصه ماشینی:
"3. اصول فخرالاسلام علی بزدوی7 حنفی (م: 482 ه) که علمای هند شروح فارسی و عربی بسیاری بر آن نوشتهاند و پارهای از شروح نیز از کتب درسی بوده است؛ و از مدرسان آن در این دوره مولانا ظهیرالدین بهکری (بکری) که شمس الدین یحیی (م: 747 ه) اصول بزدوی را در محضر وی آموخته است.
در بلاغت ـ مطول و مختصرالمعانی هردو از تفتازانی در شرح تلخیص المفتاح از محمدبن عبدالرحمن قزوینی خطیب دمشق (م: 739 ه) که آن نیز تلخیص بخش سوم از مفتاح العلوم است و هندیان حواشی بسیاری بر هردو شرح نوشتهاند؛ و از مدرسان آن در این دوره: میان حاتم سنبهلی (م: 9ـ 968 ه) شاگرد و مرید عزیزالله تلبنی که گویند شرح مفتاح و مطول را از بای بسم الله تا تای تمت چهل مرتبه درس گفته ـ همچنین حال کتب دیگر قیاس باید کرد.
در این دوره آثار ایجی همانگونه رواج داشت که کتابهائی مثل شرح الهدایه صدرا در ادوار بعدی؛ و در سرگذشت مفتی جمال خان دهلوی (م: 984 ه) آمده است که وی کتاب عضدی را 40 مرتبه از اول تا آخر درس داد، و از آثار او نیز: شرح عضدی21 در شرح عقاید عضدالدین ایجی ـ یا رساله عضدیه؟ دوره سوم این دوره با آمدن خطیب کازرونی و عماد طارمی و سید ابوالفضل استرآبادی و سید رفیعالدین صفوی ـ چهار شاگرد جلالالدین دوانی کازرونی (م: 902 ه) ـ به گجرات آغاز شد؛ و با هجرت امیر فتحالله شیرازی (م: 997 ه) از ایران به بیجاپور و سپس به آگره، و رواج آثار برخی از حکیمان متأخر ایران، مانند دوانی و صدرالدین دشتکی و پسرش غیاث الدین منصور و ملا میرزاجان شیرازی در حوزههای علمیه شبهقاره، پایان یافت؛ و نتیجه آن، رواج بیش از پیش منطق و حکمت در نواحی مختلف هند بود."