چکیده:
ایالت کوزوو در 17 فوریه 2008 علی رغم اعلام مخالفت شدید صربستان، روسیه و چین، اعلامیه استقلال خود را صادر نمود که تا زمان نگارش این مقاله از سوی 41 کشور به رسمیت شناخته شده است. علمای حقوق بینالملل در خصوص مشروعیت جدایی یک جانبه در حقوق بینالملل، دو موضع متفاوت اتخاذ کردهاند. گروه اول بر این اعتقادند که در حقوق بینالملل، حقی برای مردم ساکن در قسمتی از سرزمین یک دولت برای جدا شدن یک جانبه و بدون کسب رضایت دولت پیشین وجود ندارد و قواعد حقوق بینالملل از جمله اصل حفظ تمامیت ارضی دولتها از یکپارچگی سرزمینی کشورها حمایت میکنند. اما گروهی دیگر بر این باورند که در نظام حقوق بینالملل قاعدهای در مورد «حق جدا شدن» یا «ممنوعیت جدا شدن» یک جانبه قسمتی از سرزمین یک دولت، نفیا یا اثباتا وجود ندارد و دولت جدید درصورتی که بتواند به صورت موثر به اعمـال حاکمیـت بپـردازد، مـوجودیت آن بـه عنوان تابع جدید حقوق بینالملل قابل پذیرش خواهد بود. در این مقاله پس از بررسی دو رهیافت فوق الذکر، مورد کوزوو به عنوان آخرین دولتی که به صورت یک جانبه اعلام استقلال نموده واکنش و موضع جامعه بینالمللی جهت تبیین عملکرد جدید دولتها در این ارتباط مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فرضیه مورد نظر نگارنده آن است که قضیه کوزوو نشان می دهد که نظریه دوم در نظام حقوق بینالملل کنونی بیش از رهیافت اول میتواند بیانگر رویه و عملکرد دولتها باشد، مضاف بر آنکه به نظر می رسد به موجب قاعدهای در حال ظهور که حق تعیین سرنوشت خارجی را در موارد نقض سیستماتیک حقوق بشر قابل مطالبه میداند، می توان اعلام استقلال کوزوو را مشروع دانست.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که دادستان کل کانادا در طرح سؤال خود از عبارت «حق جدا شدن» استفاده کرده بود؛ لذا نه تنها پروفسور جیمز کرافورد و پروفسور لوزیس وایلدهابر به سؤال مذکور، پاسخ منفی دادند (زیرا به ممنوعیت جدایی یکجانبه اعتقاد داشتند)، بلکه حقوقدانانی هم که بر این اعتقاد بودند که در حقوق بینالملل قاعدهای وجود ندارد تا جدایی یکجانبه را مجاز و یا ممنوع بداند و در صورتی که سرزمین جدا شده بتواند بهصورت مؤثر موجودیت پیدا کند باید تشکیل آن دولت را مشروع دانست، نتوانستند بـه سؤال دادستان پـاسخ مثبت دهند و دیـوان عالی کانادا نیز به مـوضوع مؤثر بودن بهعنوان عنصری در پذیرش مشروعیت جدایی یکجانبه نپرداخت اما در مقاله حاضر، معیار «مؤثر بودن» بهعنوان یکی از پاسخهای محتمل به سؤال طرح شده در مقاله، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
گفتار سوم آیا اعلام استقلال کوزوو مشروع است؟ حال با توجه به مواضع فوقالذکر که تفاوتها و تعارضات قابل توجهی نیز میان آنها وجود دارد باید به بررسی این مسئله پرداخت که آیا میتوان اعلام استقلال کوزوو را در زمان کنونی مشروع دانست یا خیر ؟ شناسایی استقلال کوزوو از سوی 41 دولت عضو سازمان ملل متحد نشانگر این واقعیت است که نمیتوان بهصورت مطلق، جدایی یکجانبه را در حقوق بینالملل ممنوع دانست و یا حداقل تئوری مذکور، در این قضیه نتوانست اعمال گردد.