چکیده:
توجه به مضامین معرفتی و حکمی و بهرهگیری از نکتههای اخلاقی در رفتارهای فردی و اجتماعی،از جمله وسایل مطمئنی است که فرد را به مرتبهء کمال،رهنمون میگرداند.این حقیقت به عنوان یک رسالت، بسیاری از سخنوران و نویسندگان عرصهء ادب فارسی را بر آن داشته تا پرداختن به مقولهء حکمت علمی و اخلاق را مورد توجه خویش قرار دهند. عبد الرحمن جامی نیز از جمله سخنوران و نویسندگانی است که با رویکردی ویژه بدین مهم پرداخته است.در این میان مثنوی هفت اورنگ عارف جام در کنار بسیاری از قابلیتهایش،به مضامین و اندیشههای حکمی و اخلاقی نیز آراسته گردیده که در این نوشتار به اختصار بدان پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"» (نساء85/)،رعایت عدالت را به عنوان اساس ملک،به فرمانروایان یادآوری میکند: نص قرآن شنو که حق فرمود در مقام خطاب با داوود که ترا ما خلیفگی دادیم سوی خلق جهان فرستادیم6 تا نهی میک را ز عدل اساس حکمرانی به عدل بین الناس همان61/ توجه به حقوق شهروندان و خدمت به مردم،مسؤولیتی است خطیر که بر عهدهء فرمانروایان نهاده شده است؛جامی با تمثیلی در وظیفه و نقش حاکمان میگوید: هرکه را تیغ به فرق سرست سایه او را زخم آن سرپرست حق نشاندت به تخت دادگری تا کنی پیش تیغها سپری نه که خود تیغ خو نفسشان باشی آفت جان این و آن باشی همان662/ در میان این حقیقت که عدالت و دادگری از پیرایههای گرانبهای ملک است،در گسترش آن و دفع و رفع ظلم و بیعدالتی میگوید: عدل را رو به چره والا کن ظلم را در چه عدم جا کن بیخ ظالم ز باغ ملک بکن شاخ ظلم از درخت دین بشکن همانجا جامی در فرازی دیگر با خطابی عام به حاکمان،راهکارهایی کلیدی و بنیادین در اقامه و اشاعهء حقیقت عدل و داد به دست میدهد؛شاعر با توصیه به نهادینه کردن فرهنگ عدل در رفتارهای فردی و اجتماعی،از آن به عنوان توشهء روز حساب یاد میکند و بر آن عقیده است که گسترش فضیلت عدالت منوط به زدودن رذیلهء ستم و بیداد است: عدل را زاد راه فردا کن ظلم را همنشین عنقا کن عدل خواهی که بر مزید شود ظلم را باید که ناپدید شود همان172/ عدل را مایه و اساس آبادانی و توسعهء پایدار کشور و آرامش شهروندان میداند و بار دیگر فرمانروایان را به رعایت عدالت فرامیخواند: شهر و ده آباد به عدلست و بس طبع جهان شاد به عدلست و بس تو چو شبانی و رعیت همه در کنف رحمت تو چون رمه عدل تو گر فیض رسانی کند بر رمهها گرگ شبانی کند همان424/ فرزانهء جام که به عدالت و دادگری و رفتار عادلانهء فردی و جمعی نگاهی ویژه دارد، خود در مناجاتی اتصاف به این صفت پسندیده را از پروردگار خواستار است: جام عدلی به سر جامی ریز کش ز مستی نکند ظلمانگیز معتدل ساز از آنجام او را به ز آغاز کن انجام او را از همه ظلم رهایی بخشش دولت عدل نمایی بخشش تا به هر سفله که ظلم اندوزد رستن از ظلمت ظلم آموزد همان855/ صدق و راستی صدق و راستی و راستگویی نیز از مضامین موردنظر جامی در هفت اورنگ است."