چکیده:
تربیت سیاسی (POLITICAL EDUCATION)، یکی از ابعاد مهم تعلیم و تربیت آدمی است که در طول تاریخ مورد توجه صاحب نظران تعلیم و تربیت و دست اندرکاران حکومت و سیاست بوده است. امر تربیت، به عنوان فرآیندی هدفمند، برای جلوگیری از انحراف و به هدر رفتن منابع انسانی و غیر انسانی نیازمند نظریه ای است که بتواند بر اساس آن آرمان ها، اصول و روش های خود را به خوبی تبیین و تربیت را در عمل هدایت نماید. پژوهش حاضر با توجه به احساس خلاء وجود چنین نظریه ای در تربیت و از جمله در بعد تربیت سیاسی انجام شده است، که متاثر بودن نظام آموزش و پرورش ما از آرا و اندیشه های دیگران، آن هم از ابتدای شکل گیری خود در دوران معاصر، تایید کننده این معناست. بنابراین، به منظور برداشتن گامی در این راه، تلاش گردید تا با بررسی مبانی فلسفی - سیاسی فیلسوف گرانقدر، ابونصر فارابی، به عنوان موسس فلسفه اسلامی و بنیان گذار فلسفه سیاسی و طراح «نظریه مدینه فاضله» (Ttheory of utopia) - که مبتنی بر آرا و اندیشه های اسلامی است - به استنباط رویکرد او در امر تربیت سیاسی، اهداف، اصول و روش های تربیت سیاسی را از سه اثر مهم سیاسی وی «السیاسه المدینه» و «اندیشه های اهل مدینه فاضله» و «تحصیل السعاده» و آثار دیگری که درباره آرای وی به قلم فرهیختگان نگاشته شده استف بپردازیم تا با تدوین آرای تربیتی آن فیلسوف شهیر، در امر مهم زمینه سازی، به منظور تحقق نظریه ای متناسب با فرهنگ ایرانی - اسلامی، برای آموزش و پرورش کشورمان ایران گامی برداشته شود. آن چه در این پژوهش مطرح می شود این است که فارابی، به عنوان یک فیلسوف مسلمان آرمان گرا، دارای رویکرد دینی در تربیت سیاسی است. از نظر او، تحقق کمال یعنی الهی شدن و خلود نفس انسان «هدف غایی» تربیت سیاسی است و تحقق حاکمیت الله و تشکیل مدینه فاضله و تربیت سیاستمداران فاضل، به عنوان «اهداف واسطه ای» برای تربیت سیاسی سیاسی مطرح هستند. همچنین، «اصول» و «روش های» تربیتی استنتاج شده از آرای وی در تربیت سیاسی عبارتند از: «اصل وحدت» و «روش تربیتی همکاری سیاسی»، «اصل حفظ امت و مدینه فاضله» و «روش های تربیتی جهاد، همدلی سیاسی، تشویق در قبال انجام وظیفه سیاسی و مواجهه با نتایج ترک وظایف سیاسی». «اصل آزادی در انتخاب» و «روش های تربیتی، تعمیق آگاهی های سیاسی و پرورش اراده سیاسی»، «اصل عدالت اجتماعی»، «روش های تربیتی بهره برداری متوازن از امکانات، اطاعت از قوانین بدون تبعیض، ایجاد زمینه رشد سیاسی بر اساس شایستگی ها»، «اصل هماهنگی اخلاق و سیاست» و روش های تربیتی «پرهیز از فریب دادن سیاسی افکار عمومی» و «پرهیز از سلطه جویی و انحصار طلبی».
خلاصه ماشینی:
"پس به دلیل رفعت مقام آن بزرگان و توجه آنان به سیاست،تربیت سیاسی امت نیز مهم تلقی میشود، چرا که باید متناسب با سیاست رهبر مدینه حرکت نمایند و خود را با وی هماهنگ و همساز کنندتا در پرتو این هماهنگیها مدینه فاضله محقق گردد و برای تحقق این آرمان،توجه به امر مهم تربیت سیاسی،مهم تلقی میشود.
همچنین،در هنگام پژوهش و بررسی دقیق آرای معلم ثانی مشخص شد که این فیلسوف،به یک رابطه آمیخته با محبت و عشق بین اعضای مدینه با رهبر و با یکدیگر معتقد است که ناشی از عواملی چون اعتقاد مشترک و آگاهی اهالی مدینه به یک سلسله اصول آسمانی و به کار نبردن شیوه زور و فریب از سوی حاکمان در تدبیر امور اهل مدینه است که از این آرای فارابی روش تربیتی همدلی سیاسی برای حفظ بعد درونی مدینه استنتاج شد.
اما در رابطه با روشهای معطوف به این اصل باید گفت: از نظرا فارابی،قوه نظری قادر به شناخت سعادت حقیقی است و عقل عملی نیز به شناسایی اعمال نیک که عمل به آن سعادت را متحقق میکند،تواناست و شناخت اولین گام در کسب معرفت محسوب میشود و آنچه بعد از شناخت وصول به سعادت و کمال را تضمین میکند،انجام اعمال ارادی است،بنابراین یکی از روشهای تربیتی آن،«تعمیق آگاهیهای سیاسی»است،چرا که فارابی علم و حکمت را مقدمه سعادت به شمار میآورد(فلامکی،673،ص 861)،که خود برترین هدف مدینه فاضله است و روش تربیتی دیگر آن،«پرورش اراده سیاسی»است که باید در فرآیند تربیت بدان همت گماشت و فارابی،داشتن اراده راسخ و قاطعیت و شجاعت در تصمیمگیری و عمل را از صفات رییس مدینه فاضله میداند(فارابی،ترجمه سجادی،1631،ص 722)و در نتیجه،اینکه مردمان مدینه میتوانند از او در مقام فیلسوف یا نبی الگو بگیرند."