چکیده:
طی دو دهه اخیر، تحولات ایجاد شده در بازار جهانی نفت به تنزل شدید درآمدهای نفتی کشورهای صادر کنند نفت(از جمله ایران)منجر شده است.مجموعه این تحولات که اغلب از سوی آژانش بین المللی انرژی(iea)برنامهریز و به مورد اجرا درآمده است، کاهش بهای نفت و تثبیت نسبی آن را در بازارهای جهانی فراهم نموده است.در سالهای اخیر با ظهور و گسترش معاملات جدید نفتی(به ویژه در نیمه دوم دهه 1980)، معاملات صوری نفت به چندین برابر صادرت جهانی آن افزایش یافته است.ضمنا با افزایش مالیات بر مصرف نفت در کشورهای صنعتی، تقاضا برای نفت محدود شده است.در نتیجه علی رغم افزایش متعدد فرآوردههای نفتی در کشورهای صنعتی، بهای نفت خام در بازار جهانی تنزل یافته و این امر کاهش درآمد تلوید کنندگان نفت را در پی داشته است.افزایش سریع کارایی مصرف نفت در کشورهای صنعتی، به محدودیت بیشتر تقاضا برای نفت در این گروه از کشورها-که بیش از 60 درصد از تولید جهانی نفت را به مصرف میرسانند-منجر شده است.بنابراین در این مقاله، ضمن بررسی مباحثی چون، افزیش مالیات بر نفت و همچنین افزایش کارایی مصرف نفت در کشورهای صنعتی جهانی، جایگزینی سایر منابع انرژی با نفت و خلاصه کاهش شدید ارزش واقعی درآمدهای نفتی؛به برررسی راههای جهت کاستن زیانهای ناشی از تحولات اخیر بازار نفت و سایر عوامل داخلی و خارجی بر اقتصاد ایران میپردازیم؛سپس چالشهای پیش روی بخش انرژی و نفت به طور کلی و در قالب برنامههای توسعه؛از دیدگاههای مختلفی مانند مؤسسه مطالعات انرژی، وزارت نفت و...بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"از یک سو به علت وجود تورم در کشورهای صنعتی، ارزش واقعی درآمدهای نفتی تقلیل یافته است و از سوی دیگر؛چون واحد قیمتگذاری نفت در بازار جهانی، دلار آمریکا میباشد و این ارز طی دوره مورد بررسی، نسبت به سایر ارزهای کشورهای صنعتی تضعیف شده است؛در نتیجه از این جهت نیز قدرت خرید درآمدهای نفتی کشورهای صادر کننده نفت تحت فشار بوده است.
در بسیاری از کشورهای صادر کننده نفت، در دستگاه حاکمیت ذیربط تیم مجربی وجود دارد که دائما بازارها و قیمتهای جهانی نفت را مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد و در پایان هر فصل مشخص میکند که بر اساس بهترین اننخابهای بازار و قیمت، چه درآمدی از ترکیب نفت خام صادراتی قابل تحقق بوده است و در صورتی که شرکت صادر کنند(شرکت نفت)چنین درآمدی را کسب نکرده باشد، او را به دولت بدهکار میداند و اگر بهتر از آن عمل کرده باشد نیز، اورا تشویق مینماید، این امر در واقع نوعی نظارت دقیق و کامل ثانویه، بر عملکرد صادرات مهمترین رقم صادراتی کشور است.
از توسعه ظرفیت تولید نفت خام کشور و همچنین وجود اضافه ظرفیت تولید نفت خام، به عنوان یکی از ضررورتهای تأمین امنیت ملی یاد میشود، بدون آنکه ارتباط آن توضیح داده شود، در هر حال باید توجه داشت که افزایش ظرفیت تولید نفت خام خصوصا در شرایط کنونی مخازن نفتی کشور مستلزم سرمایهگذاری بسیار سنگین و اتکا به منابع خارجی است، اگر منظور این است که این ظرفیت افزایش یابد و به صورت ظرفیت تولید ذخیره و در جهت قدرت انعطاف و استفاده سیاسی، اقتصادی و امنیتی نگهداری شود؛در این صورت این سرمایهگذاری در واقع سرمایهگذاری امنیتی خواهد بود."