ممنوعیت استملاک اموال غیر منقول توسط بیگانگان مقاله

ـ دیوان داوری دعاوی ایران-ایالات متحده یک مرجع رسیدگی بین المللی است که دو دولت ایران و ایالات متحده به دنباله امضای بیانیه های الجزایر (9/10/1359) آن را تأسیس کرده اند. از جمله موارد صلاحیت دیوان عبارت است از: رسیدگی به دعاوی اتباع ایران علیه امریکا و نیز دعاوی اتباع امریکا علیه ایران(بند 1 ماده 2 بیانیه حل و فصل دعاوی). گرچه صلاحیت موضوعی دیوان (Ration Materiae) در خصوص دعاوی اتباع هر یک از دو دولت علیه دولت دیگر مشتمل بر یک سلسله از دعاوی است که ناشی از قراردادها، دیون سلب مالکیت، مصادره و هرگونه اقدام مؤثر در مالکیت می باشند ـ که حوزه ای نسبتا وسیع را رقم می زند ـ اما صلاحیت شخصی (Ration Personae) دیوان، به دعاوی اتباع هر یک از دو دولت منحصر و محدود است.

از کلمه مثل می‌توان استنباط کرد که ممنوعیت اتباع خارجه از استملاک اموال غیرمنقول (که قاعدتا باید در مقررات مربوط به وضع حقوقی بیگانگان ذکر می‌گردید نه در قانون تابعیت) به عنوان اخبار ذکر شده است نه بیان حکم، از این اخبار برداشت می‌شود که قبل از قانون‌نامه تابعیت، چنان ممنوعیتی برای اتباع خارجه وجود داشت؛ کما آنکه سند شماره 610 مورخ 28 ربیع‌الثانی 1304 حاکی است که: «حکم کلیه دیوان اعلی بر این جاری است که تبعه خارجه را در ممالک دولت علیه ]ایران[اجازه داده نمی‌شود صاحب املاک و علاقه ملکی داشته باشد»، گزیده اسناد سیاسی، مأخذ ذکر شده، جلد سوم، ص 765. در بند «حادی عشر» [11] «قرارنامه راجع به امور تذکره و محاکمات» که در تاریخ 21 ذیقعده 1292 بین سفارت ایران و وزارت امور خارجه عثمانی امضا شده است نیز شناسایی حق تملک برای اتباع ایران موکول به انعقاد عهدنامه گردیده بدین شرح: «حادی عشر - اگر دولت ایران خواسته باشد که اتباع خود [کذا] دارای حقوق تصرف املاک بوده باشند برای این مسئله موافقتی در باب مقاوله نامه مخصوص خواهد شد و تا وقتی که قراردادی منعقد نشده است، مسئله تصرف املاک به نهج سابق برقرار خواهد بود» (کتاب قراردادهای ایران، میرزا سعید مؤتمن الملک وزیر امور خارجه؛ و نیز مجموعه عهدنامه‌های تازیخی ایران از عهد هخامنشی تا عصر پهلوی، گردآوری غ. نتیجه آن که، اتباع ایالات متحده مقیم ایران نه براساس قانون نامه تابعیت و بند 1 ماده 961 قانون مدنی حق استملاک غیرمنقول دارند و نه مشمول آیین‌نامه استملاک مورخ 1328 هستند و عهدنامه مودت نیز برای آنان، حتی جهت محل سکونت و کسب، چنین حقی قائل نشده است، 2 بدین شرح: یادداشتهای متبادله بین امریکا و ایران در جریان مذاکرات مقدماتی عهدنامه، آرشیو اداره کل سیاسی وزارت امور خارجه ایران.