چکیده:
تشکیل حکومت اسماعیلی فاطمیان در مغرب(شمال افریقا)در سال 297 ه.ق این سؤال را
مطرح میکند که چگونه در مدت زمان محدودی زمینه پیروزی و گرایش به ایشان تحقق یافته
است؟مخالفان اسماعیلیان و فاطمیان مثل عبد القادر بغدادی(429 ه.)، غزالی (505 ه.)و
ابن جوزی(597 ه.)در تحلیل این مسأله، اباحیگری را عامل گرایش به ایشان معرفی
کردهاند.این گروه معتقدند چون اسماعیلیان و فاطمیان در تعالیم خود آنچه را که شرع
نهی کرده، حلال و مشروع میشمردند و مسائلی همچون اشتراک در زن و مال را مطرح
میکردند، عوامالناس و گروههایی که خواستار آزادی از قیود شرع بودند، به آنان
تمایل شدند و زمینه پیروزی فاطمیان را فراهم کردند.بررسی قیام فاطیمان در مغرب آشکار میسازد که حرکت فاطمیان در دوران نهضت از هر
نوع اباحیگری به دور بوده است و علمای سنی مخالف چون میخواستند در دل مسلمانان
تخم نفرت و کینه را نسبت به فاطمیان بیفشانند، این اتهامات را مطرح کردهاند.آنچه
به طرح این اتهامات کمک کرده است، اعمال
به دور از شرع گروههایی از قرمطیان بوده است که نویسندگان مخالف تفاوتی بین
فاطمیان و قرمطیان ننهادهاند، در حالی که فاطمیان خود از این گونه اعمال تبری
میجستند.نکته مهمتر اینکه مذهب در بین ساکنان بربر مغرب دارای پایگاهی قدرتمند
بوده و اباحیگری نمیتوانسته است، عامل گرایش و پیروزی باشد.
خلاصه ماشینی:
"نویسندگان اهل سنت و اتهام اباحیگری گسترش شتابآلود و فوقالعاده اسماعیلیان به خصوص در افریقیه و مغرب و تشکیل حکومت فاطمیان برای بسیاری این سؤال را مطرح کرده است که چرا این قیام با چنان شتابی گسترش یافته است؟و چگونه در مدت محدودی زمینه پیروزی و گرایش به آنان تحقق یافته است.
او که نمیتواند سیل گرایش گروههای اجتماعی و اقوام و قبایل را انکار کند، مدعی میشود هشت گروه به دعوت ایشان روی آوردند، از جمله گروه که شهوات بر آنها مسلط بود و متابعت از لذات و شهوات میکردند و چون نهی شرع در این مورد برای آنان سنگین و غیر قابل تحمل بود در پی یافتن مذاهب و گروههایی بودند که این نهی را از آنها بردارد و اجازه عمل به شهوات را بر طبق خواست و میل آنها بدهد و اسماعیلیان چون چنین آزادی عمل را در مذهب خود عرضه میکردند، لذا این گروهها به سوی آنها گرایش پیدا کردند(18/ص 36).
نقد دیدگاه مخالفان اسماعیلیان و فاطمیان با بررسی جریان دعوت اسماعیلیه به خصوص فاطمیان در افریقیه آشکار میشود، مواردی که بغدادی و علمای دیگر اهل سنت مثل غزالی و ابن جوزی از فاطمیان در جریان دعوت و قیام مطرح کردهاند از آنان دور بوده است.
ابو عبد الله برای نفوذ در بین قبایل، خود را فردی دیندار معرفی میکرد و به آنها میگفت که قبلا از رجال حکومت بوده و دریافته که خدمت به سلطان جزو اعمال خیر محسوب نمیشود و بعد از امعان نظر متوجه شده که کسب مال حلال جز از طریق دین و تعلیم قرآن به کودکان نیست."