چکیده:
سابقه شکلگیری و فعالیت سازمانهای غیردولتی در کشورهای مختلف، متفاوت است.این
تفاوت ناشی از اختلاف در عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی موجود در هریک از
این کشورهاست.در برخی به لحاظ تاریخی بسترهای مناسب شکلگیری این سازمانها همچون
اعتقاد به تکثر منابع قدرت در جامعه و جامعه مدنی وجود داشته است، درحالیکه برخی
کشورها در بدترین حالت، فاقد چنین فضای مناسب و در بهترین حالت دارای جلوههای
کمرنگ و ضعیفی از آن بودهاند.سازمانهای غیردولتی زمانی شکل میگیرند که گروهی از
مردم با سازماندهی خود بهعنوان یک واحد اجتماعی سعی دارند با وضع قواعدی برای
نظمدهی به روابط اعضا و تعیین وظایف آنها، به اهداف مشخص و معینی دست یابند.این
سازمانها با ویژگیهایی نظیر همبستگی و انسجام، داوطلبانه و خودجوش بودن، غیرانتفاعی
بودن، اشتراک ارزشی اعضاء، خودمختاری و مشارکت، از سازمانهای اقتصادی یا دولتی
متمایز میشوند.اصناف و هیأتهای مذهبی ایران در دوره قاجار هفت ویژگی اصلی سازمانهای غیردولتی
یعنی:انفکاک از دولت، غیرانتفاعی بودن، تبعیت از قانون جامع، غیرسیاسی بودن، انجام
فعالیتهای عالمالمنفعه، جلب فواید و منافع برای جامعه نه برای گردانندگان، مردمی و
خودجوش بودن را داشتهاند.اما آیا با توجه به شرایط سیاسی-اجتماعی آن زمان اصولا
ایران دوره قاجار بسترهای رشد و شکلگیری سازمانهای غیردولتی را داشته است یا
خیر؟اگرچه ایران دوره قاجار فاقد جامعه مدنی به معنای امروزی بوده اما باید گفت با
توجه به ساختار استبدادی جامعه، مردم طی زمان دریافته بودند که با پیوستن به
سازمانهای خودجوش مذهبی یا حرفهای میتوانند به هویت جمعی قابل ملاحظهای دست
یابند و تا حدی از فشارهای مستقیم دولت بکاهند.درواقع میتواند گفت وجود تاریخی و
سنتی اصناف و هیأتهای مذهبی در ایران و عضویت در آنها، تمرینی برای ورود به جامعه
مدنی و تشکیل سازمانهای غیردولتی و کارآمد امروزی تلقی میشود.
خلاصه ماشینی:
"اما آیا با توجه به شرایط سیاسی-اجتماعی آن زمان اصولا ایران دوره قاجار بسترهای رشد و شکلگیری سازمانهای غیردولتی را داشته است یا خیر؟اگرچه ایران دوره قاجار فاقد جامعه مدنی به معنای امروزی بوده اما باید گفت با توجه به ساختار استبدادی جامعه، مردم طی زمان دریافته بودند که با پیوستن به سازمانهای خودجوش مذهبی یا حرفهای میتوانند به هویت جمعی قابل ملاحظهای دست یابند و تا حدی از فشارهای مستقیم دولت بکاهند.
درواقع میتواند گفت وجود تاریخی و سنتی اصناف و هیأتهای مذهبی در ایران و عضویت در آنها، تمرینی برای ورود به جامعه مدنی و تشکیل سازمانهای غیردولتی و کارآمد امروزی تلقی میشود.
با استفاده از رهیافت اقتضایی میتوان به این نتیجه رسید که علیرغم بحثهایی که در قسمتهایی از مقاله آمد و به این نتیجه رسیدیم که ایران در زمان قاجار فاقد بسیاری از شرایط و ویژگیای جامعه مدنی که بستر پیدایش سازمانهای غیردولتی است بوده است، اما با توجه به ساختار استبدادی جامعه، مردم ایران به مرور زمان دریافته بودند که با پیوستن به سازمانهای خودجوش حرفهای و مذهبی میتوانند به هویت جمعی قابلملاحظهای دست یابند و تا حدی از فشارهای مستقیم دولت بکاهند.
بههرحال حداقل میتوان گفت وجود تاریخی و سنتی این سازمانها در ایران و عضویت در آنها، تمرینی برای ورود به جامعه مدنی شکل گرفته پس از انقلاب صنعتی و تشکیل سازمانهای غیردولتی کارآمد تلقی میشود."