چکیده:
مقالة پیشرو به تبیین برخی پیوندهای معنایی آیات قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) میپردازد. از دیدگاه علامه، قرآن آینهوار حقایق پیوستة جهان هستی را بازمیتاباند؛ از اینرو، معارف آن، همچون حقایق هستی، پیوسته، مصدق و مفسر یکدیگرند. تمام آیات قرآن در پرتو هدف واحد هدایت انسانها با هم پیوند دارند؛ آیات هر سوره را نیز غرض واحدی به هم متصل میسازد؛ به علاوه، میان آیات یک سوره که با هم نازل شدهاند، پیوندی وثیق وجود دارد. آیات محکم قرآن، که از دلالتی صریح برخوردارند، مرجع فهم کتاب و رفع تشابه از آیات متشابهاند. به باور علامه، معارف قرآن چون شبکهای به هم پیوستهاند که آیات توحیدی در مرکز آن قرار دارد و در پرتو آنها آیات دیگر فهمیده میشود. پیوندهای معنایی آیات، تک وجهی نیست؛ دستکم میان برخی آیات پیوندهای چندگانه برقرار است. حاصل هر پیوند، آفرینش معنایی نو و رویش معرفتی تازه است. حتی میان واژگان قرآن نیز پیوندهای ویژهای برقرار است و هر واژه معنای دقیق خود را در ارتباط با واژگان دیگر بازمییابد. بدون توجه به این پیوندها نمیتوان به فهم صحیح و دقیقی از قرآن دست یافت.
خلاصه ماشینی:
"46 استاد جوادی آملی میفرماید: وقتی از محضر مرحوم استاد[علامه طباطبایی]پرسیدم:به چه مناسبت سورۀ مبارکۀ یس قلب قرآن است؟فرمودند:همین سؤال را از حضور استادمان مرحوم آقای قاضی(همان عارف نامور و عالم ربانی)پرسیدم،ایشان در جواب فرمودند: به مناسبت دو آیۀ آخر سوره:{/أمره إذا أراد شیئا أن یقول کن فیکون فسبحان الذی بیده ملکوت کل شیء و إلیه ترجعون/}47 وی یکی از ویژگیهای بارز تفسیر المیزان را«تکیه بر آیات کلیدی قرآن در مقام تفسیر قرآن و کشف مراد خداوند»شمرده است: این روشهای گوناگون که هر گروهی در استنباط موضوع خاص خویش از جمعبندی آیاتی چند استفاده مینمودند و مینمایند،قبل از تفسیر المیزان وجود داشت و بعد از آن نیز رونق بیشتری پیدا کرد،اما هیچکدام از اینها تفسیر قرآن به قرآن نیست که ویژۀ المیزان میباشد؛زیرا سرمایۀ بسیاری از روشهای یاد شده را المعجم تأمین میکند و مواد اولیۀ استنباط آن را رجوع به این کتاب فراهم میسازد.
برای نمونه،به نظر علامه،آیۀ{/یا أیها الذین آمنوا أطیعوا الله و أطیعوا الرسول و لا تبطلوا أعمالکم/}(محمد:33) به خودیخود معنای مستقل و عامی را میرساند که همان وجوب اطاعت از خدا و رسول و حرمت ابطال اعمال است68-چندانکه فقها از عبارت انتهایی{/و لا تبطلوا أعمالکم/}حرمت ابطال نماز را پس از شروع آن،استفاده کردهاند-اما همین آیه در سیاق آیات قبل و پس از آنکه دربارۀ قتال و مبارزه با کافران است و نیز آیاتی که بر آن متفرع شده است،بهویژه آیهای که از سستی و سازش در برابر کفار نهی کرده است،{/فلا تهنوا و تدعوا إلی السلم،/}(محمد،35)بر اطاعت از خدا و رسولش در اموری خاص تأکید میکند؛از جمله اطاعت خداوند دربارۀ آنچه در کتاب آسمانی قرآن نازل کرده است و نیز اطاعت از پیامبر خدا به ویژه دربارۀ فرمانهایی که او با عنوان ولی امر مسلمانان در جامعۀ دینی،صادر میکند و اینکه نافرمانی از این دستورهای مهم و سرنوشتساز سبب حبط و تباهی دیگر اعمال مسلمانان میشود."