چکیده:
پدیده حاشیه نشینی که به روایتی ریشه در سالهای دهه 1320 و 1330 در کشور ما دارد، از یک سو، نشان آسیب اجتماعی – اقتصادی و کالبدی در قالب اجتماعات نامتعارف گردهم آورده در خانه های ناهنجار به شکل سکونت گاه های بی ضابطه است و از دیگر سو، نوعی پاسخ – اگر چه ناقص و ناتمام – به مساله زمین و مسکن به ویژه در شهرها و کلان شهرها و نیز در بیشتر کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسع هاست. دیدگاه ها و نظریات مربوط به این موضوع نیز از گذشته تا به حال بین دو طرف «آسیب شناختی» تا «راه حل جویانه» مطرح بوده است. اما، حداقل از دهه 1970 به این سو، نگرش مثبت به نقش و کارکرد کانونهای جمعیتی غیر رسمی آغاز شد و در دهه اخیر به دیدگاه های مبتنی بر توانمندسازی، نهادسازی و ظرفیت سازی در این کانونها، بهینه سازی ساختار و عملکرد و سرانجام سامان دهی این سکونت گاه ها به عنوان بخش غیرقابل انکار و مهم از «شهر جهان سومی» منجر شد. در این مقاله با استناد به داده های پایان نامه نگارنده و تجربیات پس از آن ضمن مرور بر مشخصه های اجتماعی – اقتصادی نمونه کانون های خودرو، کارکرد آنها در ابعاد آسیب شناختی یا راه حل گرایانه بحث می شود.
خلاصه ماشینی:
"1)مروری بر روند گذرا و ویژگیهای اجتماعی-اقتصادی کانونهای جمعیتی خودروی مورد بررسی بر مبنای بخشی از بررسی میدانی نگارنده و تحلیل پرسشنامههای پر شده در سه سکونت گاه اسلام شهر،اکبر آباد(نسیم شهر)و سلطان آباد(گلستان)که واجد ویژگیهای بر شمرده در بالا بودهاند،در ادامه پس از مرور سابقه و تاریخچه مختصر،روندگذار و مشخصات اجتماعی-اقتصادی این کانونها که در تصور اولیه در مراحل مختلف رشد قرار داشتند مرور خواهد شد: 1-1)مرور سابقه و زمینه پیدایش و رشد سکونت گاههای مورد بررسی محدوده مورد بررسی به صورت عام در گذشته با توجه به عبور رودخانه کرج،شاد چای و امثال آن و نیز وجود آب زیر زمینی و خاک مناسب دارای اراضی کشاورزی حاصلخیز و باغاتی بوده است که پس از احداث سد کرج در سالهای برنامه دوم(1335-1341)و مشکلات آب و آبیاری اراضی در منطقه به تدریج از اهمیت کشاورزی و باغداری آن کاسته شده و این اراضی در معرض تهدید تفکیک و تغییر کاربری قرار گرفته است.
{P(2-)بر مبنای آخرین اطلاعات اخذ شده از مرکز آمار ایرانP} شکل یک:محدوده توسعه کالبدی نسیم شهر(اکبر آباد) (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل دو:محدودههای توسعه کالبدی گلستان(سلطان آباد) (به تصویر صفحه مراجعه شود) 2-1)مشخصههای اجتماعی-فرهنگی سکونت گاهها طی مراحل رشد 1-2-1)خاستگاه جمعیت و تنوع در ترکیب قومی و فرهنگی بر مبنای یافتههای بخشهای گذشته در این فصل خاستگاه جمعیتی غالب ساکنان سکونت گاههای خودرو در مراحل اولیه رشد روستا بوده و حتی آنها زمانی که در منطقه شهری تهران در چند سکونت گاه زیستهاند در سکونت گاههای قبلی غالبا در بخشهای حاشیهای و کرانههای کالبدی مادر هر(تهران)ساکن بودهاند."